روستای ۳ هزار ساله میمند بزرگترین و تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به خوبی در آن دید.
میمند روستایی صخره‌ای و دست‌کند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسان‌ها خدایان خود را در بلندای کوه‌ها جستجو می‌کردند و کوه نشانه استواری، توان و پایداری و اراده شناخته می‌شود.
میمند با تاریخ ۸ تا ۱۲ هزار سال در ۳۸ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شهربابک در ارتفاع ۲ هزار و ۲۴۰ متر از سطح دریا و با وسعت ۴۲۰ کیلومتر مربع است که مابین شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد و میمند در دهستان میمند شهرستان شهربابک از توابع استان کرمان واقع شده است.
این بنای دست‌کند باستانی، بی‌گمان از نخستین سکونت‌گاه‌های بشری در ایران به شمار می‌رود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوه‌ها را سپند می‌شمردند، باوری که بعدها نیز جلوه دیرینگی و دینی داشت و همانگونه که حضرت موسی در کوه طور به پرستش می‌پرداخت و پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز در غار و کوه حرا به پیامبری مبعوث شد.
به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسان‌هایی دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سال‌ها همچنان نماد عزم، اراده و اقتدار اجداد ایرانی به‌شمار می‌رود.
هنوز کسی واقف نیست که این مجموعه به دست چه کسانی به وجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، زیرا در آن زمان و با آن وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با‌عظمتی با معماری بی‌نظیر قابل تحسین است.
عده‌ای از محققان معتقدند که مهرپرستان از غارهایی که با دست در دل‌کوه کنده‌اند، فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده می‌کردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از آب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری این غارها را برای سکونت برگزیده‌اند.
آیین مهرپرستی قبل از ظهور آیین زرتشت در ایران رواج داشته و تا مدت‌ها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته است، میمند به دلیل استحکام دفاعی طی تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر است.
این تمدن در ابتدا برگرفته از آیین مهرپرستی و بعد از آن آیین زرتشت بوده است در زمان ساسانیان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سرسلسلة ساسانی مورد توجه خاص آنها بوده و پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند که به آیین زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا گشتند.
آنچه مورد اهمیت و بی‌شک بر نحوه شناخت میمند اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و … پدید نمی‌آید، یعنی در فضای باز ساخته نمی‌شود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل می‌گیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید توده‌‌ای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود.
به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف کنده شده است که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و … کنده شده است، لذا کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای به وجود می‌آید که اشیا و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان می‌گردند.
کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد، یک “کیچه” نام دارد، یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد، همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند، هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه‌ها با پردهای پارچه‌ای صورت می‌گیرد.
«کلیدون» در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد، درجه حرارت این اتاقها حدود پنج درجه متفاوت از بیرون است.
ایجاد اجاق و در زبان محلی «دیدون» در درون اتاقها و سوزاندن هیزم طی سال‌های متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنه اتاقها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاقها سبب شده تا بدنه داخل اتاقها ایزولاسیون شده و موجب عمر بیشتر اتاقها شود.
اما چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمی‌شود، خاک سقف‌ها به آهستگی ریزش پیدا کرده، اندازه این اتاقها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و بزرگترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌کند.
کف پوش‌ها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه‌های متفاوت موجود است، تعداد کیچه‌ها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاق‌ها ۲ هزار و ۵۶۰ عدد است.
ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود، روستای ۳ هزار ساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به خوبی در آن دید.
این روستا هفتمین منظر فرهنگی، طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس دریافت کرد.
روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی شد.
معانی و اصطلاح واژه میمند
میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آن چه صاحب‌نظران در پیرامون آن نقل می‌کنند تعابیر متفاوتی دارد، عده‌ای معتقدند اصطلاح و لغت میمند از دو واژه (می) و (مند) است که (می) به معنای شراب و (مند) به معنای مست و مستی است، اما تعبیر فلسفی این اصطلاح آن است که چون این روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی (می) می‌نوشیده‌اند و مست می‌شده‌اند و این حفره‌ها را در اثر مستی می‌کنده‌اند.
عده‌ای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی بوده است و عده‌ای نیز بر این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده‌اند و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند آن را میمند نام نهاده‌اند.
ترجمهٔ کتیبه‌های میمند
هنگامی که کوه‌ها در این میمند شکاف بردارند و افسانه‌های میمند به حقیقت بپیوندند گنجینهٔ میمند پدیدار می‌شود و فقط یک نفر می‌تواند به آن دست پیدا کند که او از سوی خورشید می‌آید و از طوایف بزرگ میمند می‌توان به طوایفی که از نسل محمود میمندی وزیر نادرشاه افشار هستند، اشاره کرد.
مردم این روستا به جای سال‌ها قطع رابطه با شهرها و روستاهای اطراف و ازدواج اهلی روستا فقط با خود سبب تصفیهٔ ژنتیکی این نسل شده و اهالی این روستا از نظر جسمی و بهرهٔ هوشی توانایی برتری نسبت به سایران دارند، اما طی سال‌های اخیر به علت تزویج این نسل با دیگر مردمان و طوایف دیگر موجب تحلیل رفتن این توانایی شده است.
گیاهان دارویی منطقه میمند
گیاهان همواره در محیط زیست میمند وجود داشته و گیاهان دارویی نقش مهمی را ایفا کرده‌اند، آن چه مسلم است، انسان برای رهایی از درد و درمان بیماری‌ها در گذشته و حال بهترین شیوه را استفاده از داروهای گیاهی در نظر داشته و منطقة میمند از این امر مستثنی نیست.
حمام روستای تاریخی میمند
حمام میمند که مثل خانه‌های آن در دل سنگ کنده شده یکی از عجایب این خانه‌ها است که به صورت حمام‌های سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آن جا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتی در آن رعایت می‌شده است.
ساختمان این حمام بدین طریق است که کوچه‌های آن را به داخل دالانی وصل می‌کند، یعنی اول مانند دیگر حفره‌های آن کوچه کنده شده و این کوچه در انتها به دالانی ختم می‌شود.
پس از دالان یعنی در وسط آن دری است که به رختکن حمام متصل می‌شود، این رختکن دارای حوضی در وسط و سه سکو در اطراف است که درب دیگری آن را به صحن حمام وصل می‌کند.
در پایین صحن خزانه‌ای کنده شده که در سنگ است و منفذی هلالی شکل آن را به صحن وصل می‌کند که برای برداشتن آب بوده و در وسط خزانه گودالی است که جای قرار دادن دیگی برای گرم کردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است که درب آن به خارج حمام باز می‌شده که آتشخانه و محل برافروختن آتش در زیر حمام قرار داشته است.
برای گرم کردن حمام منفذی بوده که دود در آن می‌پیچیده و آن را گرم می‌کرده که پس از گرم شدن گرفته می‌شده است و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده که محل شستن پا و آب کشیدن آن بوده است و در طرف چپ حمام بریدگی کوچکی برای نظافت و دارو کشیدن بوده است.
از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در بالای صحن و رختکن می‌باشد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشته‌اند که این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس می‌کند و در واقع منبع نور حمام است.
علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارت‌اند از روغن گیاهی به نام “کنتون” یا کندهٔ خشک پوسیده‌ای که کمتر دود می‌کند، ریشه گیاهی به نام “جلا” که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل می‌آورند و “چراغ‌موشی” که اکنون این حمام برق‌کشی شده است.
مدرسه روستای صخره‌ای میمند
مدرسه قدیم روستا به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شده است با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است.
به طور کلی هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن می‌رویم ابعاد کلاس‌ها گسترده تر می‌شود و این به دلیل افزایش ضخامت بوده است، در مجموع این مدرسه دارای پنج فضا به عنوان کلاس و دفتر است.
در جلوه کیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد که به سنگ خشکه چین محصور شده است و درون آن درختی بنام «تایی» وجود دارد.
مسجد روستای صخره‌ای میمند
مسجد میمند مولود تغییراتی است که در یک یا چند واحد مسکونی داده شده است، این مسجد در حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت دارد و شکل آن مدور و نامنظم است، بعد از عبور از راهرویی به پهنای ۱.۵ متر به صحن مسجد می‌رسیم، سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شده است، محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود یک متر است.
حجاران میمندی که آثار و نشانه‌های تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است در مسجد طاقچه‌ها، محراب و منبر سنگی ایجاد کرده‌اند، علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد در بدنه دیوار طاقچه‌هایی مخصوص قرار دادن کفش ایجاد کرده‌اند.
کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالی‌های دستباف میمندی فرش شده، این مسجد هیچ‌گونه منفذی برای نورگیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین می‌شود و بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال ۱۲۴۰ هجری قمری بر می‌گردد.
حسینیه
حسینیه میمند در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهواره‌های است که در انتهای آنها ورودی‌های حسینیه قرار دارند، بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسکونی صخره‌های ایجاد شده و تمام اجزای آن از سنگ تراشیده شده‌اند.
فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نامنظم بوده و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطیل شکل ایستایی آن را حفظ می‌کنند و در گذشته یک منبر سنگی چسبیده به زمین و متکی به نخستین ستون کنار ورودی حسینیه وجود داشته است که اخیرا آن را تراشیده و به جای آن منبر چوبی قرار داده‌اند.
حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخره‌های فاقد هرگونه تزیین و اندودی است و در آن کتیبه‌ای که اشاره‌ای به تاریخ حسینیه کرده باشد وجود ندارد این در حالی است که بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دوره‌های مختلف فضاهایی به آن اضافه شده تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساکنین باشد.
مهمانسرا
مهمانسرا در محیطی به قدمت تاریخ به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا است.
سفره سرای سنتی: مبلمان به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا ساخته شده و میزهای رستوران از سنگ و پایه چوبی دارد و با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی می‌شود در مبحث گردشگری نیز شرکت‌های خصوصی برگزارکننده تورهای کوهنوردی و … در میمند هستند.
ویژگی‌های طبیعی میمند
آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگی‌های آن زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است و روستای تاریخی میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصلة شهربابک و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختان پسته و بادام‌وحشی بوده که در حال حاضر محدود به دشت‌های اطراف روستای میمند می‌شود.
کمی نزدیک‌تر به به روستای میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود، دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک‌پشت، خرگوش و … است به علاوه در کوهستان‌های میمند نیز حیوانات وحشی مختلفی مانند آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان شکاری یافت می‌شود.
چند رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه شده است.
کشاورزی در میمند مانند سایر آثار طبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد، طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاهای اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا در کنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانة میمند می‌گذرانند.
سنگ نگاره‌های میمند تاریخ گذاری می‌شوند
با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی طی طرحی ویژه روی سنگ نگاره‌های روستای تاریخی میمند، تحقیقات ویژه به منظور سال یابی دقیق این سنگ نگاره‌ها آغاز می‌شود.
منبع: سیری در ایران