میمند مرکز دهستان میمند، بخش مرکزی، شهرستان شهربابک، واقع در استان کرمان است.
در ۳۶ کیلومتری شمال شرقی شهر بابک قرار دارد و دشت خاتون‌آباد (دهشتران) در جنوب و کوه خورین در شمال باختری آبادی است. مختصات میمند ۲۳ ْ۵۵ طول جغرافیایی و ۱۴ ْ۳۰ عرض جغرافیایی است و ۲۲۴۰ متر از سطح دریا بالاتر است. می‌باشد.
دهستان میمند از شرق با دهستان پاقلعه، از شمال با دهستان راویز، از شمال غرب و غرب با دهستان‌های مدوارات و خورسند، از جنوب با دهستان خاتون آباد و از جنوب شرق با دهستان‌های پاریز و سرچشمه هم مرز است.
روستای میمند حدود ۴۰۰ واحد مسکونی (کیچه) و حدود ۲۵۰۰ اتاق دارد که در دل صخره‌های روبه‌روی هم کنده شده است.
موقعیت این روستا از لحاظ استراتژیک دارای اهمیت بوده. به قول میمندی‌ها: « اگر در ابتدای میمند (که آن را گلوگاه می‌نامند) دو تفنگ‌چی در دو طرف رودخانه مستقر شوند به راحتی می‌توانند از ده دفاع کنند.»
لایه آذرین ضخیمی که بر روی روستا وجود دارد، مانند دژی طبیعی از نفوذ به روستا جلوگیری می‌کند. تنها مسیر دسترسی، شیارهای طبیعی به‌نام رخنه است که در مواقع لزوم بسته می‌شدند. دستکندها در چندین تراز مختلف، در شیب کوه و دوطرف دره، کنده شده‌اند و میانگین اتاق‌های موجود در هر کیچه به ۴ می‌رسد.
دکتر باستانی پاریزی در کتاب پیغمبر دزدان آورده: «میمند از دهات معروف و قدیمی شهربابک است، تمام اتاق‌های این ده در دامنه کوه کنده شده و خانه‌ها در دل سنگ است و هر کوچه که در دل کوه می‌رود سه یا چهار اتاق دارد و مجموعاً قریب سیصد کوچه در دل سنگ فرو برده‌اند و به همین سبب خانه‌ها دودکش و بخاری ندارند و بدون منفذ است و از جهت تاریخی واقعاً از آثار اولیه تمدن بشری محسوب می‌شود. در واقع یک آسمان خراش موربی است که هزاران سال است در دل سنگ کنده شده، اطاق‌ها بخاری ندارد، راه عبور محدود است و دواب و آدمیزاد تا حدودی زندگی مشترکی دارند، این آبادی البته غیراز میمند معروف فارس است… .» (ص:۲۶۸)
میمند؛ روستایی در دل سنگ
میمند روستای تاریخی و منحصر به فردی در استان كرمان است كه یكی از چند روستای شگفت‌انگیز ایران لقب گرفته است.
برگزاری نمایشگاه عكس روستای میمند در نگارخانه تهران دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران از ۲۴ تا ۲۸ مهر ماه و نیز اهدای جایزه بین‌المللی ملینا مركوری به روستای باستانی میمند برای حفظ و مدیریت تداوم فرهنگی در سرزمین‌های تاریخی، انگیزه معرفی این روستای بی‌نظیر با بافت معماری ویژه‌اش می‌باشد.
میمند در شمال شهر بابك در كوهپایه‌های شمالی آن واقع است. این روستا از نمونه‌های بی‌نظیر معماری «دست كند» در جهان می‌باشد كه به صورت یك مجموعه یكپارچه انسانی در دل كوه جای گرفته است. از آداب محلی و ویژگی‌های معماری روستا پیداست كه روستا به پیش از اسلام تعلق دارد. دكتر غلامعلی همایون، استاد دانشگاه تهران، میمند را متعلق به آریایی‌های مهرپرست میدانند (قرن هفتم و هشتم قبل از میلاد) كه در فضایی غار مانند به عبادت می‌پرداخته‌اند. هرچند این نظریه هنوز، توسط پژوهش‌های باستان‌شناسی مورد تایید قرار نگرفته است، اما خطوط معماری ایوانها و درگاه‌های خانه‌های میمند، معماری معبد را در ذهن تداعی می‌كنند. در نقاط ویژه‌ای از منطقه میمند، كنده‌نگاری‌هایی با نقوش بز كوهی، انسان در حال شكار و… مشاهده می‌شود. «لوراگوران» باستان‌شناس ایتالیایی، باتوجه به یكی از این سنگ‌نگاره‌ها قدمت تمدن میمند را ۱۲-۶ هزار سال تخمین می‌زند.
اهالی میمند كوچ‌رو هستند. زیستگاه مردم میمند از دامنه كوه «خورین» در شمال روستای دست‌كند به سمت جنوب تا دشت «خاتون‌آباد» گسترده شده است. اهالی میمند هر سال را به ۳ فصل تقسیم كرده و طبق تقویم خاص خود در آبادی‌های واقع در مناطق مرتفع، سر آغلهای واقع در دشت خاتون‌آباد و روستای دست‌كند سكنی می‌گزینند. آبادی‌ها و سرآغل‌ها هریك معماری ویژه خود را دارا هستند كه با پلان‌هایی دایره‌ای شكل و با تركیبی از خشكه‌چینی سنگ و چوب درختانی چون پسته و بادام كوهی شكل یافته‌اند. بر كناره رودخانه، آسیاب‌های آبی با پره‌های چوبی افقی و تنوره‌های تراشیده از كوه یا سنگ‌چین به چشم می‌خورد.
روستای دست‌كند میمند، منزل زمستانی اهالی است؛ مجموعه‌ای از ۴۰۰ خانه دست كند همراه با مسجد، حسینیه، حمام و آتشكده. باتوجه به شیب ملایم دامنه، دسترسی‌هایی عمود بر امتداد خطوط تراز زمین برای دستیابی بـه ارتـفـاع مناسب برای كندن خانه‌ها، درون كوه حفر شده‌اند. این دسترسی‌ها كه در اصطلاح محلی «كی چه» نامیده می‌شوند، به دلیل مسائل ایستایی در دو تراز ارتفاعی مجاور به صورت یك در میان، توسط تیشه و تبر حفر شده‌اند. از خاك حاصل از كندن كی چه‌ها، جهت ساخت فضایی بركنار كیچه كه «تقل» نامیده می‌شود، استفاده شده است. «تقل» یا «مهتابی» كه با سنگ چین و خاكریزی و حذف شیب دامنه شكل گرفته است، برای پهن كردن خشكبار و نشستن اعضای خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرد. آبریزگاه‌ها كه در لفظ محلی «اوریز» خوانده می‌شود، به صورت استوانه‌های سنگی بر دامنه میمند مشاهده می‌شوند كه غالبا با چوب و بوته «مَر» پوشش داده شده‌اند. سنگ‌چین «اوریز»ها و «تقل»ها در تركیب با كیچه‌های دست كند، چشم‌انداز زیبایی ایجاد می‌كند.
هر كیچه به یك یا چند اتاق منتهی می‌شود. در انتهای كیچه ایوانهایی تراشیده از كوه یا ساخته شده از چوب به چشم می‌خورد. بسیاری از فعالیت‌های اهالی در كیچه و ایوان انتهایی آن صورت می‌پذیرد. ورود به اتاقها از طریق درگاههایی با فرمهای متنوع انجام می‌شود. درهای چوبی نصب شده در درگاهها، مانند بسیاری از خانه‌های سنتی نقاط مختلف ایران، بوسیله «كلیدون»های چوبی قفل می‌شوند. سوراخ دسترسی به كلیدون «كت كلیدون» بر كناره درگاهها دیده می‌شود.
درون اتاقها طاقچه‌ها، جای چراغ و قلیان كه همگی در دل كوه تراشیده شده، به چشم می‌خورد.
اتاقها با قالیچه و گلیم كه از صنایع دستی روستا می‌باشند، فرش شده‌اند. محل افروختن آتش «دیدان» با فرم خاصی از سنگ ساخته شده است. «دیدان»ها درون ایوانها، كیچه و اتاقها قرار گرفته و كانون تجمع اهالی خانه محسوب می‌شود. رنگ درون اتاقها به دلیل افروختن آتش، سیاه رنگ است و اتاقها غیر از در ورودی به بیرون روزنی ندارند.
به نظر می‌رسد مسجد و حسینیه كه در دل كوه كنده شده است، از ادغام چند خانه شكل گرفته است. هنوز بقایای دیوارهای بین خانه‌ها به صورت ستون‌های سنگی درون مسجد و حسینیه دیده می‌شود. منبر و محراب از كوه تراشیده شده و طاقچه‌هایی برای قرار دادن مهر در دیواره‌های اتاق كنده شده است. در فضای باز جلوی مسجد و حسینیه فضاهایی خاص با درختان كهنسال مقدس، جهت انجام مراسم خاص چون عاشورا و تاسوعا و تهیه غذای نذری پیش‌بینی شده است.
آتشكده كه در نزد اهالی به كیچه «دوبندی» مشهور است، آتشدانهایی دست كند دارد و اكنون به عنوان مركز اسناد و موزه پایگاه میراث فرهنگی میمند مورد استفاده قرار می‌گیرد. حمام روستا فضایی بزرگ و یكپارچه است كه درون كوه تراشیده شده و سپس با دیواره‌های سنگی تقسیم شده است. حمام در پایین‌ترین تراز واقع شده و از آب رودخانه بهره می‌برده است. گرمایش حمام از طریق افروختن هیزم در زیر دیگ مسی (در زیر خزینه) حاصل می‌شده و دود حاصل از طریق گربه‌روهایی واقع در زیر گرم‌خانه به دودكش تراشیده شده در كوه هدایت می‌شده است.
طبیعت منطقه میمند بسیار شگفت‌انگیز است. پدیده‌های طبیعی چون جنگل «بنه»، «اشكفت»ها و پدیده آتشفشانی «تیرخورین» واقع در شمال میمند، چشم‌انداز مناسبی برای دوستداران طبیعت ارائه می‌دهد.
این منطقه از دیرباز شكارگاه بوده و گونه‌های مختلفی از جانوران در این منطقه زیست می‌كنند. از دیگر جذابیت‌های روستا، صنایع دستی آن است. قالیبافی اهالی به شیوه ایلیاتی است. قالیها با ابعاد كوچك و به صورت ذهنی و بر روی دارهای افقی با نقوش هندسی و انتزاعی حیوانات و گیاهان بافته می‌شوند. صنعت نمدمالی روستا نیز كه به مدت ۴۰ سال به فراموشی سپرده شده بود، بار دیگر احیا شده است. تن‌پوش، كلاه و زیراندازهای نمدی با نقوش زیبا از جمله محصولات كارگاه نمدمالی است.
برگرفته از سایت روزنامه جام جم
منبع: سیری در ایران