روستای قله زو کلات بر طبق آخرین تقسیمات سیاسی وزرات کشور در آبان ماه ۱۳۸۳ در دهستان کبود گنبد در بخش مرکزی از توابع شهرستان کلات (استان خراسان رضوی) واقع شده است. در مختصات جغرافیایی ۵۹ درجه و ۴۷ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی قرار دارد که روستا در ارتفاع ۱۲۴۵ متری از سطح دریا قرار داد. فاصله روستای قله زو از شهر کلات ۱۸ کیلومتر که در جنوب شرقی آن قرار گرفته است.وجه تسمیه روستای قله زو از دو کلمه قله (قله = قله کوه ؛ بلندا) و کلمه زو (زو= دره عمیق؛ قعر) گرفته شده است . البته قلعه زو هم برای آن بکار می برند و به گفته مورخین اصل اسم قله زو “قُلقُله زو” بوده که در طول زمان به کلمه قله زو تبدیل شده است.روستای قله زو، از سمت شمال به کشور ترکمنستان و رودخانه یکه توت و روستاهای نفطه و خلج ، از جنوب و جنوب غرب منطقه ته شوری و جاده مشهد -کلات، از مغرب به روستای سیرزار، از مشرق به روستای آقداش محدود می شود. یشترین ارتفاع مربوط به قله بابا کمال با رارتفاع بالغ بر ۱۷۵۰ متر از سطح دریا، کمترین ارتفاع از سطح دریا ۴۴۵ متر در نزدیکی مرز ترکمنستان و را داراست.
تاریخچه روستا
قدمت روستای قله زو با سالیان بسیار دراز بر می گردد. ولی سکنه فعلی آن بازماندگان و سرداران دوران نادر شاه می باشد که وظیفه حفاظت از دژ کلات در مقابل یاقیان ترکمن را برعهده داشتند که از مناطقی کرمانشاه و سرولایت نیشابور کوچانده شده است. در دوران پس از نادر بیشتر زندگی خان نشینی و ارباب رعیتی بوده است. از نظر ترکیب جمعیتی و زبانی بسیار جالب و تعجب آور است. طایفه بیات اصفهان، ینگجه رومیان و اردلان کرمانشاه.انگار نادر هریک از این طوایف را از گوشه ای فرا خوانده است.در فرهنگ دهخدا چنین توصیف شده است”دهی است از دهستان کبود گنبد بخش کلات شهرستان دره گز، واقع در ۳۶هزارگزی جنوب باختری کبودگنبد. موقع جغرافیایی آن دامنه و هوای آن معتدل است . سکنه آن ۱۰۱۵ تن است . آب آن از قنات و محصول آن غلات و شغل اهالی زراعت و مالداری است . راه مالرو دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹).”
دارای اقوام مختلف، ترک (طوایف بیات، ینگجه و سید)، لر “همان کرد لک کرمانشاه” (طایفه اردلان) می باشد. در بین ترک های قله زو که بیشتر اصالت از منطقه سرولایت و از روستای بنگجه می باشد که در واقع ایل بزرگ قشقایی که در زمان ندر و کریمخان به منطقه خراسان کوچانده شده ، ترک های آذری نیز یافت می شود که بیشتر از پشت دریای خزر از منطقه اسکو و تبریز به این منطقه آمده اند. اعراب ساکن در روستا کم کم در قوم لر ادغام شده اند و به زبان لری یا اردلانی تکلم می کنند. در حال حاضر گویش غالب روستا ترکی و لری می باشد.
تمامی مردمان روستا مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سکونت
براساس سرشماری سال ۱۳۸۵، روستای قله زو ۳۰۲ خانوار ،۱۱۵۶ نفر می باشد. درآمد اکثر مردم روستای قله زو از فعالیت های زراعی، دامداری و صنایع دستی تأمین می شود.زراعت روستا، دیمی است و محصولات عمده آن گندم و جو است. دامداری، به شیوه سنتی متداول است و پرورش گوسفند و گاو و تولید انواع محصولات دامی و فرآوردههای لبنی رواج دارد.باغداری در روستا در منطقه مرزی ترکمنستان بوده و لی اکنون قنات های آن بعلت عدم ترمیم قنات ها و چاه ها در حال نابودی است، ولی در قسمت هایی از کوه های شمالی و شرقی روستا، انواع درختان پسته کوهی و انجیر و درختان ارس و درختچه هایی چون بادامچه و گیاهان دارویی مانند زرشک، سیب کوهی، آنوخ، کاسنی، مندک، گون، کاکوتی و گل پوپک وجود دارد.
روستای پایکوهی قله زو بافت مسکونی متمرکزی دارد و در دامنه کوه استقرار یافته است. معماری روستا سنتی و ساده و معابر آن پیچ در پیچ و باریک است. خانه های روستاییان معمولاً در یک طبقه با سقف مسطح و دیوارهای گل اندود ساخته شدهاند. مصالح به کار رفته در بناهای قدیمی غالباً گل، سنگ، خشت، آجر و چوب است، ولی در ساخت خانههای جدید، از مصالح سیمان، تیرآهن و آجر نیز استفاده می شود.
جاذبه های گردشگری
اقلیم خشک روستای قله زو، مانع سرسبزی پیرامون آن شده است و دره های ژرف اطراف روستا چشم انداز بی بدیلی به در منطقه کلات داده است.
غار قارانقلق در بزرگترین دره در کنار جاده قله زو – کلات (۱۰۰۰ متری روستا) قرار دارد که دارای آب معدنی شیرین و گوارا است.
در اطراف روستای قله زو، چشمه های کوچک دیگری نیز، با آبی سرد و گوارا وجود دارد که قسمتی از کوههای اطراف آن با انواع گیاهان خودرو و طبیعی پوشیده شده است. بز کوهی و میش در مناطق مرز با کشور ترکمستان دیده می شود.. برخی از ارتفاعات اطراف روستا برای مطالعه و تحقیق در زمینشناسی و فسیل شناسی بسیار مناسب است.
برج و باروی در دراوزه شرقی یعنی دراوزه باغ از جاذبههای تاریخی روستاست. در ضلع غربی روستا و بر روی قله کوهی واقع شده است و آثاری از برجها، سنگرها، پل و دیگر ابنیه آن باقی مانده است.مصالح به کار رفته در این برج شامل سنگ، گچ، گل و ساروج است.
در روستا محلی به نام اجاق محلی باری شفا بخشی بیماران می باشد.مردم روستای قله زو، در اعیاد مذهبی به جشن و سرور و در ایام وفات و شهادت ائمه به عزاداری میپردازند. برپایی مراسم ملی تحویل سال نو، سیزده بدر، شب یلدا و چهارشنبه سوری، از دیگر ویژگیهای فرهنگی مردم این روستا است.اجرای انواع آوازهای محلی به زبان ترکی در مراسم و جشنهای عروسی همراه با آلات موسیقی در روستا اجرا میشود. کشتی با چوخه از جمله ورزشها و بازیهای محلی روستاست.
پوشاک برخی از افراد میانسال شبیه به لباس کردی است. این لباسها شامل کلاهی خاص و نیم تنه پشمی است. زنان در مراسم و جشنهای محلی از لباس های محلی و قومی خود استفاده می کنند.
انواع غذاهای گوشتی مانند آبگوشت و کباب و همچنین انواع آشهای رشته و دوغ در روستا تهیه می شود. طبخ انواع اشکنه و فطیر مسکه (نوعی نان محلی) در روستا رواج دارد.
دسترسی: این روستا از طریق شهر کلات میسر است که در تابستان سال ۹۴، آسفالت جاده روستا کلات تکمیل گردید.
منبع : وبلاگ قله زو
منبع: سیری در ایران