سده یا خمینی شهر، از شهرهای استان اصفهان با ابنیه قدیمی، مساجد، قلاع و گورستانهای شناخته و ناشناخته حكایت از روزگارهای كهن با حوادث و رویدادهای مختلف دارد.
خمینی شهر با ابنیه قدیمی، طبق شواهد قدمتی برابر اصفهان دارد. با وجود بسیاری از مساجد، امامزاده ها، دانشمندان و نویسندگان درحال ویران شدن است و نشانه های میراث فرهنگی آن بتدریج نابود می شود.

با گردش در گوشه وكنار شهر، با قدمت چندهزارساله شهر و مساجد، امامزاده ها و آرامگاه های دانشمندان و نویسندگان نامی این شهر، ازجمله آرامگاه «ابن مردویه» آشنا خواهید شد.

خمینی شهر زمانی۱۷مسجد قدیمی داشته كه شش مسجد كاملاً ویران شده است، از یك مسجد تنها گلدسته ها و شبستانی به جا مانده است. و ده مسجد دیگر درحال ویران شدن است. این شهرقدیمی كه نامقدیم آن «سده » است آرامگاه چهار امامزاده به نامهای «امامزاده سیدمحمدنجم الدین»، «ابراهیم درب سید» و «ابراهیم باواگان و «امامزاده سیدمحمد» است كه تنها، بنایامامزاده سیدمحمد را اوقاف بازسازی می كند. در دوقبرستان قدیمی خمینی شهر دههاسنگ قبر ۷۰۰ساله وجود دارد كه بعضی از آنها را می توان در گورستان « ورنوسفادران هفت رنگ» مشاهده كرد. دراین گورستان قریب ۱۰۰قطعه سنگ عمودی و افقی به خطوط عربی، فارسی و نقش شیر وجود دارد.

قلعه و برجهای «كهندژ» كه در زیر خروارها خاك مدفون است ازدیگر قلعه های شهراست كه با وجود ویرانه های آن زبانزد مردم و تاریخ نویسان است.

قنات «دیمتریان » كه دوهزارسال پیش به دستور پیروزشاه ساسانی حفر شده است، از دیگر بناهای خمینی شهر درحال ویران شدن است و قسمت های كمی از آن باقی مانده است .

ایوانها و كاروانسراهای فراوان در خمینی شهر از شواهد دیگر تاریخی است كه مورد بی مهری قرار گرفته است. كاروانسرای «خوشاب» (كه تنها دیواره های آن باقی است) ، تالار و دیوانخانه «سرتیپ امینی سدهی» (حاكم اصفهان) و ایوان «گزیها» ازجمله ایوانها و كاروانسراهای خمینی شهراست.

شایع است گنجهای بسیاری دراین مكان پیدا شده است اما درحال حاضر ازاین مكان به عنوان انبار سیمان استفاده می شود. ایوان «گزیها» به وسیله سرتیپ سدهی حاكم اصفهان ساخته شد كه شامل تالار نارنجستان، حیاط خلوت، حوضخانه، حمام، میدان و اصطبل اسب دوانی است. در ضلع شمالی این خانه شبستانی با قدمت ۱۰۰ساله وجود دارد كه مربوط به دخانیات بود و دارای آیینه كاری ،نقاشی وگچبری های ارزشمند است. این بنا متروكه و به نام وارثان سرتیپ سدهی است كهشهرداری در پی تملك ، تعمیر و مرمت آن است

تالار «آعلی اكبر» از دیگر تالارهایاین خانه است كه مخروبه شده و سقف آن فرو ریخته است. مشهور است ناصرالدین شاه چندشب دراین تالار ضیافت داده است

تالار «دایی رحیم » تنها تالار سالم این ایوان است كه با قدمتی ۱۰۰ساله برپا مانده است. ارسی، شیشه و منبت كاری ازبارزترین ویژگیهای بنا است كه توسط سه وارث سرتیپ امینی نگهداری می شود. دوخانه«محمدعلی خان و نصرت الله خان» دركنار خانه سرتیپ سدهی از دیگر خانه های قدیمی است. خانه نصرت الله خان به سبك بختیاری و خانه های شهركرد ساخته شده است و تصاویر به مانند سربازان هخامنشی در تخت جمشید، بر روی سنگهای آن حجاری شده است

تونل كهندژ قدیمی ترین محله «سده » (خمینی شهر) است كه دو هزار و پانصدسال قدمت دارد. كهندژدارای خانه ها و قلعه های زیادی بوده است . درخانه «غلامعلی پرنده » درمحله كهندژ تونلی كشف شده كه قطر آن به ارتفاع یك چهارپا بود و طول آن به پنج كیلومتر می رسید. مردم محلی می گویند از این تونل دربسیاری از كتب قدیمی نقل شده و نیاز به حفاری و شناسایی كامل دارد. غیر از اینها دهها اثر و بنای تاریخی ویران شده درخمینی شهر یا همان «سده» وجود دارد كه لازم است میراث فرهنگی باتوجه به این آثار و قدمت منطقه نسبت به شناسایی این گنجینه های تاریخی اقدام كند.