شهرستان دالاهو (به کردی: داڵاهۆ، Dalaho) از توابع استان کرمانشاه ایران است.

تقسیمات کشوری
شهرستان دالاهو که در ۹۹ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد آخرین شهرستانی است که در پایان برنامه سوم به سایر شهرستانهای ایران اضافه شده‌است. با موافقت هیئت دولت بخش کرند غرب به شهرستان دالاهو ارتقا یافت. شهرستان دالاهو چهاردهمین شهرستان استان کرمانشاه بشمار می‌آید. این شهرستان ۱۹۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۱۵۴ روستا دارد. شامل دو بخش مرکزی و گهواره‌است.

۱– موقعیت جغرافیایی :
شهرستان دالاهو با مساحت ۱۹۳۰ كیلو متر مربع، در قسمت غربی استان كرمانشاه بین ۹ََ°۳۴تا ΄۴۶ °۳۴ عرض شمالی و΄۵۳ ° ۴۵ تا ΄۳۵ °۴۶ طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است، كه از شمال به جوانرود وثلاث باباجانی ، از غرب به سر پل ذهاب ، از جنوب غربی به گیلان غرب ، از شرق و جنوب شرقی به اسلام آباد غرب وازشمال شرق به كرمانشاه محدود می شود.

۲– وضعیت آب و هوا :
شهرستان دالاهو با مساحت ۱۹۳۰ كیلو متر مربع، در قسمت غربی استان كرمانشاه بین ۹ََ°۳۴تا ΄۴۶ °۳۴ عرض شمالی و΄۵۳ ° ۴۵ تا ΄۳۵ °۴۶ طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است، كه از شمال به جوانرود وثلاث باباجانی ، از غرب به سر پل ذهاب ، از جنوب غربی به گیلان غرب ، از شرق و جنوب شرقی به اسلام آباد غرب وازشمال شرق به كرمانشاه محدود می شود.

۳– پیشینه تاریخی :
در خصوص قدمت و دیرینگی تمدن و تاریخ دقیق حیات انسانی در این ناحیه اطلاعات صریح و مستندی دردست نیست، شاید بتوان گفت؛ آثار باستانی به جای مانده بیانگر قدمت آن به دوران ایران باستان ( دوره ساسانی ) و قبل ازظهور اسلام بر می گردد. بر اساس نوشته ها و یادداشت های تاریخ نویسان ؛ كرند(كارینا) چنین توصیف شده است:
«…در مرج القلعه شهر زیبایی وجود دارد كه هوای آن بسیار سرد وآبهای سردی نیز در آن جاریست. …كه باید همان كرند باشد … كرند در میان كوهی بلند واقع است و آب و هوایش دلپسند و نافع ، بام خانه هر یك صحن خانه دیگری است؛ واز دور با شكوه واز هر عیب و نقصی ، عاری و بریست ، از یك طرف كوه واز طرف دیگر باغات بسیار… دارای باروئی مهم و حول و حوش آن روستاهای پرجمعیت و خوب … میوه­جات مرغوب، انگورش مشهور آفاق و هندوانه­اش در شیرینی طاق. اهالیش با قوت و تنومندند و قوی هیكل و بلندقامت و توانائی هر یك به قدر ده مرد است .
یعقوبی حكایت می­كند: كه در مراتع آن خلفای عباسی ایلخی اسبان خود را نگه می­داشتند. …. و در دوره افشاریه مركز تداركات سپاه نادری بوده است.. .»
در سفرنامه ناصرالدین شاه به نقل از اوژان اوبن چنین آمده است : «كرند قصبه بزرگی است با ششصد خانوار كرندی وحدود بیست خانوار یهودی…. اهالی آن بیشتر از طایفه گوران كرندی، باباجانی و دهستانهای بیونیج و بان زرده می­باشند…. رباط بسیار بزرگی كه شاه سلیمان صفوی به اهتمام شیخ علی­خان زنگنه ساخته، لیكن گردش روزگار از كارش انداخته، آسیابشان پانزده مجراست و آبشان بی­حد و مرز، شش دستگاه چخماق سازی دارند و شب و روز در كارند….. چشمه­ای در یك فرسنگی آنجاست كه مشهور به سرچشمه و زیباست همه كس از كیفیت آن چشمه در حیرت است و چشم و دل مسافر مجاور از استحضارش بی­بصیرت …»
در كرند ؛ محلات شوا، زرده و در بند همچنان بافت قدیمی و سنتی خود را حفظ كرده است.
اهالی این منطقه بیشتر از طوایف گوران كرندی، باباجانی و دهستان های بیونیج و بان زرده و از نژاد كرد بوده و با گویش كردی گورانی كه تركیبی از لهجه های كردی اورامانی،كرمانج ، لكی و كردی كرمانشاهی است ، تكلم می كنند.كتب كلامیِ شان نیز به سبك كردی گورانی نگاشته شده است. از نظر اعتقادی اكثریت مردمان این دیار ( ۸۳%)پیرو مسلك اهل حق و اقلیتی از آنان اهل تسنن (۱۳%) و تشیع (۴%) هستند.
شهرستان از لحاظ صنایع دستی مانند: چاقو سازی ، فلز كاری وساخت ادوات موسیقی و ابزار كشاورزی ، گلیم ، گیوه موج (چادر شب) وسبد پیشینه ای دیرینه دارد بطوری كه این صنایع با اندك تغییراتی به خارج از كشور صادر می شوند.

۴- جاذبه های گردشگری و اماكن تاریخی :

آثار باستانی قبل از اسلام:

سرخه دیزه : در روستای سرخه دیزه بقایای قلعه عظیمی از روزگار ساسانیان برجاست كه از قلوه سنگ و ملاط ساخته شده ودو نوع آجر با دو رنگ نخودی و قرمز در ساخت آن به كار برده شده است .

تاق گرا : ایوان سنگی مسقفی است كه در دروازه كوهسار زاگرس و گردنه گِل سیاه در تنگه پاتاق موجود است، علت بنای آن را عده ای توقفگاه موكب شاهی و عده ای دیگر علامت سرمدی ایالت ماد از ایالت اشكانیان تصور كرده اند.

بانزرده : دهستان بانزرده علی الخصوص روستای بانزرده(دوازده كیلو متری شمال غربی منطقه ریجاب)، دارای آثار فراوانی از دوره ساسانیان است، از جمله مهمترین این آثار می توان به ؛ بان مَه زاران ، قلعه گَه ، گنبد كلایی ، قبر سلطان سی قلی مَه ، قلعه و برج خاموشی ، زندان دو ناب ، پل دروازه ، قلعه ویرانه ، بهشت و دوزخ ، بابا شیخ ، نقاط حجاری شده دره« هونان» ، نهرگبری ( جوگوری)، مسجد ریجاب ،گمری ملك، قلعه سراب كنار، قلعه تاش خیزی ، قبر شیخ بایزی بستان ، برج ریجاب ، قلعه بان زرده ، قلعه یزد گردی، نقاره خانه، آشیابا ، گچ گنید ، آشپز خانه ، دیوار دفاعی اشاره نمود،

آثارباستانی بعد از ظهور اسلام :

مقبره ابو دجانه : مقبره ابودجانه (دوجانبه) كه برای اهل تسنن متبرك و محترم است، او یكی از یاران پیامبر(صل الله علیه و آله) بوده كه در جنگهای اُحد، بدر و دیگر غزوات نبی اكرم(صلی الله علیه و آله) حضور داشته و در جنگ یمامه با مسیلمه كذاب به درجه شهادت رسید.

مسجد عبدالله بن عمر : این بنا علی الظاهر از بناهای قبل از اسلام بوده ، كه پس از ظهور اسلام در ایران به مسجد تبدیل شده است ، اهالی منطقه بنای مسجد را به عبدالله بن عمر فرزند خلیفه دوم نسبت می دهند و به همین نام نیز معروف شده است.

۵– تقسیمات سیاسی – اداری: شهرستان دالاهو از دو بخش ؛ مركزی و گهواره تشكیل شده است. بخش مركزی شامل ؛ شهر كرند غرب و سه دهستان ؛ حومه ، بانزرده و بیونیج با ۶۸ روستا، مزرعه ومكان مصوب كه در حال حاضر ۴۴ روستای آن دارای سكنه می باشد.

بخش گهواره شامل ؛ شهر گهواره و دو دهستان قلخانی وگوران با ۱۲۸ روستا ، مزرعه و مكان مصوب كه در حال حاضر ۱۰۷ روستای آن دارای سكنه می باشد.

ازمجموع ۱۹۶ روستا ی شهرستان ۱۴۸ روستای آن دارای سكنه می باشد.

كوه‌های سر به فلك كشیده با قله‌های پر برف، رودخانه‌های خروشان و رقصان، جنگلهای سرسبز و طبیعت بكر و با صفا با مردمانی ساده و صمیمی اولین جایی را كه در ذهن گردشگران كرمانشاه زنده می‌كند منطقه دالاهو ، بهشت زمینی این دیار است.

شهرستان دالاهو با مساحت ۱۹۷۰ كیلومتر در غرب استان كرمانشاه واقع است.

این شهرستان به مركزیت شهر كرند دارای دو بخش به نامهای مركزی و گهواره است كه از پنج دهستان گوران ، قلخانی ، بان زرده ، ریجاب و بیوه‌نیج تشكیل شده و در مجموع دارای ۱۵۶ روستاست.

مهمترین ارتفاعات منطقه كوهستانی دالاهو كوه نوا است كه آب و هوای معتدل و سرد كوهستانی را برای این منطقه به ارمغان آورده است.

مهمترین رودخانه‌های شهرستان دالاهو رودخانه كرند است و از دیگر رودخانه های آن می‌توان به زمكان، هورو و بریشاه اشاره كرد.

به جرات می‌توان گفت این شهرستان دیدنی بیشتر زیبایی توصیف ناپذیرش را مدیون سرابها و رودخانه‌های خروشان است كه از مهمترین آنها می‌توان سراب خروشان شالان یا همان ریجاب را نام برد.

سراب كرند غرب، رشمینه قورچی باشی ، سفرشاه ، قلعه زنجیر و تختگاه جهانبخش هم از دیگر رودخانه‌های این منطقه است.

وجود طبیعت بكر و جلوه‌های طبیعی منطقه ریجاب ازجمله جنگلها، كوهستانهای مرتفع ، كوه دالاهو ، رودخانه‌ها ، دره‌ها و چشمه‌ها این منطقه را از سایر مناطق استان متمایز كرده است.

مردمان ساكن دالاهو از اقوام كرد هستند كه به زبان كردی و گویشهای جافی ، كلهری و قلخانی تكلم می‌كنند.

مردم ساده و صمیمی این منطقه همچنان لباسهای محلی خود را می‌پوشند كه صفا و صمیمیت آنها را در چشم مسافران دو چندان می‌كند.

از پوشاك مردان می‌توان شیه و ، شلوار جافی ، كوله بال ، كلاو ، كلاش و از پوشاك زنان شیه و ، پاپوش ، جلسقه ، ماشته ، سرون ، سلته و زبون را نام برد.

تنبور مهمترین ساز منطقه دالاهو است كه قدمتی هزار ساله دارد.

این شهرستان جاذبه‌های بی‌شماری دارد كه از آن میان می‌توان به روستای دیدنی شالان اشاره كرد كه همواره پذیرای گردشگران بسیاری است.

این روستا در ۲۳ كیلومتری سرپل ذهاب و ۱۴۰ كیلومتری كرمانشاه واقع است.

آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان خنك و در پاییز و زمستان سرد و برف گیر است.

رودخانه پرآب الوند در جنوب روستا جریان دارد.

روستای شالان به سبب درختان بسیار بلند و پوشش سبز ، چشمه‌ها ، سرچشمه رودهای كوچك ، زیارتگاه عبدالله ابن عمر، جنگلهای انبوه و گسترده، باغات گردو، انار و انجیر كوهی از تفرجگاه‌های زیبا و كم نظیر استان است كه مورد توجه گردشگران بسیاری است.

از دیگر روستاهای این منطقه می‌توان روستای حریر را نام برد.

روستای حریر به دلیل برخورداری از موقعیت طبیعی و اقلیمی مطلوب ، مناظر و جلوه‌های طبیعی منحصر به فردی دارد، مراتع سبز و حاصلخیز روستا بویژه در بهار و تابستان و پاییز زیباییهای شگفت‌انگیز و جلوه‌های جذابی پدید می- آورد.

یكی از چشم‌اندازهای بسیار زیبای روستا، مناظر اطراف سراب حریر می‌باشد كه از درختان بلند، گیاهان و گلهای وحشی پوشیده شده است.

روستای سرخه دیزه، نیز از دیگر جاذبه‌های این شهرستان است كه به سبب استقرار در كوهپایه و اقلیم معتدل، طبیعت زیبا و استقرار عشایر و فصل كوچ دارای جذابیت بسیار است.

علاوه بر زیباییهای بی‌شمار طبیعی در این شهرستان جاذبه‌های تاریخی نیز وجود دارد كه همواره مورد توجه گردشگران است، از جمله می‌توان به قلعه یزدگرد اشاره كرد.

مجموعه بنای یادمانی قلعه یزدگرد در ۱۸ كیلومتری سه راهی ریجاب به سر پل ذهاب قرار دارد.

این مجموعه با وسعت حدود ۴۰ كیلومتر مربع از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره‌های پلكانی دالاهو منتهی می‌شود.

بر اساس كاوشهای باستان شناسی زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی و یا اواخر دوره اشكانی بر می‌گردد.

این مجموعه شامل چند محوطه از جمله دیوار گچ، آشپزخانه، دروازه، جای دار، تپه رش ، قلعه یزدگرد ، گچ گمبد ، قلعه داور، نقاره خانه و آسیاب است.

از دیگر جاذبه‌های این شهرستان می‌توان مسجد عبدالله ابن عمر را نام برد.

مسجد عبدالله ابن عمر یكی از مساجد صدر اسلام است كه در روستای شالان قرار دارد، شالوده این بنا بر روی بنایی كه به قبل از اسلام تعلق داشته ساخته شده است.

مسجد به شكل مستطیل و به ابعاد ۷.۱۰ در ۱۸ متر است، شبستان مسجد دارای هشت ستون در دو ردیف موازی است.

محراب مسجد بر خلاف سایر مساجد اسلامی از دیوار جنوبی بیرون نیامده بلكه به وسیله گچ بری به دیوار مسجد اضافه شده است.

منبر پنج پله‌ای مسجد پشت به محراب ساخته شده و مصالح آن سنگ و گچ است.

مناره مسجد در جنوب غربی پشت بام دارای ۲۱ پله مثلثی شكل است در بالای آن نیز گنبدی مخروطی قرار دارد.

از دیگر آثار تاریخی این شهرستان مقبره ابودجانه است.

در نزدیكی ریجاب قبرستانی از صدر اسلام با تعدادی آرامگاه به سبك چهار طاقی‌های دوره ساسانی است.

در میان قبور بنای عظیمی دیده می‌شود كه در میان اهالی محل به مقبره ابودجانه معروف است، ابودجانه از یاران با وفای پیامبر (ص) در جنگ احد بوده است.

یكی دیگر از جاذبه‌های این شهرستان مقبره بابا یادگار در نزدیكی قلعه یزدگرد است كه از زیارتگاه‌های پیروان اهل حق به شمار می‌رود.

این بنا از نظر معماری به صورت فضای مربعی شكل است بر روی آن گنبد مخروطی شكلی قرار گرفته و سطوح داخلی و خارجی بنا به وسیله ملات گچ اندود شده است.

از مهمترین صنایع دستی شهرستان دالاهو می‌توان به قالی بافی ، چاقوسازی ، فلز كاری ، ساخت ادوات موسیقی ، موج (چادر شب) گلیم ، گیوه و سبد اشاره كرد كه در نهایت چیره‌دستی توسط هنرمندان این دیار تهیه می‌شود.

مهمترین سوغات این شهرستان به دلیل وجود باغهای پر بار انگور ، گردو است.

همچنین گردشگران می‌توانند از نخود و روغن حیوانی مرغوب این دیار تهیه و به عنوان سوغاتی با خود به همراه ببرند.