تكاب به معنی آب باریكه و زمین كم آب است. منطقه تكاب دارای ده ها اثر تاریخی قبل وبعد از اسلام است كه از آن جمله می‌توان به تخت سلیمان اشاره كرد كه در ۴۵ كیلومتری شمال‌شرقی آن واقع شده است.
شهر باستانی شیز در آن مكان قرارداشت واحتمالاً به علت فعالیتهای آتشفشانی كوه زندان در فاصله ۱۰۵ كیلومتری تخت سلیمان، ویران شده و آثاری از آن برجای نمانده است. نام تكاب تا سال ۱۳۱۶ هجری‌شمسی تكانتپه (تپه پر از‌خار) بوده است.
شهرستان تكاب از شمال‌غربی به هشترود،از شمال‌شرقی به زنجان،از طرف غرب به صائین‌دژ واز جنوب وجنوب‌غربی به سنندج وسقز واز طرف جنوب شرقی به شهرستان بیجار محدود است و وسعت آن ۲۵۲۳ كیلومتر مربع می باشد.
بنا و یادمانهای تاریخی
بالاخانه قزقپان سنگ
در ۵ كیلومتری شمال غربی روستای قزقپان سنگ در سینه كوه‌سنگی یك مناره جالب توجه وجود دارد كه امتداد آن به دامنه صخره منتهی می گردد.
زندان سلیمان
زندان سلیمان بر روی كوهی قرار گرفته كه در قله آن دهانه بزرگی از یك آتشفشان غیر فعال وجود دارد. ارتفاع این زندان مخوف افسانه‌ای كه دیواره صخره‌ای آن كاملاً عمودی است از یكصد متر بیشتر به نظر می‌رسد و بوی‌گاز تندی از درون این چاه عظیم به مشام می‌رسد.
زندان سلیمان بیشتر به یك دهانه آتشفشانی خفته می‌ماند و وجود چشمه‌های آبگرم معدنی در روستای احمد آباد درپای همین كوه موید این نظر است.
قلعه تخت سلیمان
تخت سلیمان و مجموعه آثار باستانی و تاریخی آن یكی از مهمترین و مشهورترین مراكز تاریخ و تمدن ایران محسوب می‌شود.این مجموعه در ناحیه تكاب و بر روی یك بلندی طبیعی به ارتفاع ۲۰ متر از سطح دشت احداث شده است.
كلیه آثار آن درون یك حصار و دیوار بیضی شكل بنا شده ودر درون دشتی گسترده واقع شده است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ابعاد مختلف و به ضخامت ۵ متر، ارتفاع ۱۴ متر و محیط بیرونی ۱۲۰۰ متر بنا شده است.
لایه بیرونی حصار از سنگ‌های تراش‌دار نما‌سازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی شكل است. بنای دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است، ولی در دوره ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره‌ای از قسمت‌های فرو ریخته ، دروازه جدیدی در مجاورت دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث گردید.
در این مجموعه تاریخی محل شگفت انگیزی به نام زندان قرار دارد كه مشتمل است بر بقایای معبدی از دوران ماقبل تاریخ و عهد ماد. در اطراف تخت سلیمان آب گرمههای جوشان و حتی چشمه‌های سرد وجود دارند كه بسیار جالب توجه و دیدنی هستنند. همچنین شكاف بزرگی كه در اثر زلزله پدید آمده از نكات دیدنی تخت سلیمان است.
قلعه سردار افشار (حسینعلی‌خان افشار)
در ضلع شمال غربی مركز شهرستان تكاب، قلعه‌ای شامل سه بخش اندرونی، بیرونی و محل نگهداری احشام در یك مكان خیلی وسیع احداث گردیده بود. این عمارت در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار توسط سردار حسینعلی‌خان افشار در سال ۱۲۸۱ هجری قمری احداث گردیده.
قلعه اربابی یلقون آغاج (چهار باغ)
قلعه یلقون آغاج در اوایل حكومت قاجاریه، با نمای هشت ظلعی منظم در دو طبقه احداث گردید و داخل عمارت را با كاشی‌های رنگین و نقاشی‌های با ارزش مزین نمودند.
قلعه رشید الدوله (حسن‌خان افشار) دورباش
این قلعه توسط رشیدالدوله در دوره سلطنت شاهان قاجار در میان باغهای انگور و درختان میوه، احداث گردیده است.
دژ ساری قور خان
این بنا از دوران پیش‌از تاریخ، مركز تمدنهای هزاره اول بوده و از عصر مادها تا دوره ساسانی اقوام متعددی در آنجا سكونت داشته‌اند. دژ به صورت پشته عظیم سنگی در حاشیه شرقی رودخانه سارق در ۶۰۰ متری از دره سر بر آورده كه از همه طرف محفوظ و مجزاست و دستیابی به آن مشكل و به این لحاظ جایگاه امنی برای ساكنان آن در ادوار مختلف بوده است.
بقایای برجهای دیده بانی و دخمه‌های صخره‌ای با حیاط و آب‌انبارها به فرمهای چهار گوش منظم و نا منظم و مدور و پلكانها و راهروهای استوانه‌ای ارتباطی، قابل ملاحظه‌ای می‌باشد. به احتمال قوی این محل در دوره غارنشینان مورد استفاده بوده و اهمیت خود را در ادوار بعدی نیز حفظ نموده است.
قلعه محمد حسین خان میر پنج دور باش
این قلعه توسط محمد حسین خان میر پنج در دوره سلطنت شاهان قاجار در روستای معتدل دورباش احداث گریده است و درحاشیه طولی یكی از دیوارهای قلعه و قسمت بیرونی آن آینه بزرگی نصب نموده بودند كه مشرف به گردنه زرینه اوباتو و دوراهی دیواندره بودكه حركت و عكس‌العمل نیروهای مهاجم و یورشگران را منعكس می‌كرد.
دژ بلقیس
روی قلعه جنوبی كوه بلقیس استحكاماتی با نام متداول تخت بلقیس وجود دارد كه ویرانه‌های آن در سال ۱۹۵۹ كشف گردید. تاریخگذاری بنا را به دوره ساسانیان محتمل می‌كند.
تپه مجید
در فاصله ۳ كیلومتری شمال شرقی بین تخت و دهكده تاره‌كند در حوالی قبرستان جدید تپه‌ای معروف به تپه مجید وجود دارد كه بر روی آن سفالهایی از دوره ساسانی بدست آمده است.
این مكان وجود احتمالی محوطه‌های مسكونی از دوره آتشكده را نشان می‌دهد كه از نظر باستان‌شناسان محل گورهای دسته جمعی تومولوسها مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است. مجموع گورهای تومولوس كه به شكل تپه باستانی است، شامل چند هزار گور فرعی می‌باشدكه یك گور اصلی را حلقه وار در میان گرفته‌اند.
جاذبه های طبیعی
آبهای گرم احمد آباد
در فاصله ۲ كیلومتری شمال غربی روستای احمد علیا حفره‌های آب‌گرمی وجود دارد كه بنا به روایت گذشتگان خاصیت دارویی داشته و مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد.
در میان چشمه های آبگرم احمد آباد در نقاط نزدیك آبگرمهها، حفره‌های پر از آب سرد نیز وجود دارد كه خاصیت دارویی داشته و مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد.
این آبها بعلت داشتن املاح معدنی گوناگون بعد از طی مسیر در روی زمین رسوباتی به رنگهای سفید زرد مایل به نارنجی و در بعضی موارد كاملاً قرمز بر جای می‌گذارد.
غار كهریز
این غار در كهریز تكاب واقع شده و قطر دهانه آن در حدود ۲ متر و طول و عرض آن نیز ۳ متر است.
چمن متحرك بدرلو (چمن گلی)
چمن گلی در كیلومتر ۱۷ شمال شرقی شهرستان تكاب و در ۳ كیلومتری شرق روستای بدرلو از دهستان افشار بخش مركزی واقع شده است.
در داخل دره سبز، و درختان چنار و بید و نیزار و چمن دریاچه‌ای به قطر طبیعی تقریبی ۸۰ متر و با جزیره‌ای شناور مملو از نی بقطر ۶۰ متر وجود دارد كه در اثر وزش باد به طرفین حركت می‌كند.
زندان برنجه
زندان برنجه در ۲۸ كیلومتری شمال شهرستان تكاب در روستای برنجه ( برنجك) از دهستان چمن، بخش تخت سلیمان و در دامنه كوهی معروف به طویله سلیمان واقع شده است.
دریاچه خسرو
در وسط آثار باستانی تخت سلیمان دریاچه‌ای كه عمق آن حدوداً ۱۱۰ متر و ابعاد آن۸۰در۱۲۰ متر است وجود دارد. آب دریاچه بصورت چشمه جوشان از اعماق زمین بیرون می‌جوشد كه منظره بسیار جالبی دارد.
آب دریاچه آهكی و نسبتاً ملایم و غیر قابل شرب است و هیچ موجود زنده‌ای در آن وجود ندارد. وجود این دریاچه فیروزه‌گون در میان قلعه و قرار داشتن قلعه در وسط یك سلسله كوههای دایره‌ای شكل، منظره‌ای را به وجود آورده كه یكی از عجایب دیدنی و تماشایی منطقه می‌باشد.
اماكن زیارتی ومذهبی
مسجد جامع تكاب
این مسجد در سال ۱۳۳۲ هجری قمری به دستور سردار حسینعلی‌خان افشار در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه بنا گردیده است.
مسجد جامع روستای اغولبیك
مسجدجامع روستای اغولبیك به دستور یكی از اربابان محلی در سال ۱۳۳۲ هجری قمری احداث و هم اكنون بعد از گذشت چندین سال از قدمت آن بطور سالم و فاقد آثار ویرانی مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
كلیسای چهار طاق
در شمال غربی و كیلومتر ۳۶ شهرستان تكاب در روستای چهار طاق پایه‌های چهار ستون مخروبه وجود دارد كه در نزد اهالی به كلیسا مشهور است. از نظر كارشناسان این بنا مربوط به دوره ساسانیان بوده و به یك آتشكده شباهت بیشتری دارد. پایه های اصلی طاق خراب شده و اطراف آن كه در محل به كلیسا معروف می‌باشد توسط افراد سود جو برای گنج یابی به كلی ویران شده است.
صنایع و معادن
صنایع شهرستان تکاب محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است. این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن دیده نمی شود.
مشخصات جغرافیایی
تکاب یکی از شهرستان های استان آذربایجان غربی است که در جنوب خاوری این استان قرار گرفته است. تكاب از شمال و خاور با آذربایجان شرقی و زنجان و از جنوب با كردستان و از باختر با شهرستان شاهین دژ همسایه است. شهرستان تكاب در ۴۷ درجه و ۶ دقیقه درازای خاوری و ۳۶ درجه و ۲۴ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۷۹۰ متری از سطح دریا واقع شده است. رود ساروق از میان شهر تكاب عبور می كند و آب و هوای این منطقه سرد و نیمه خشک است. مسیرهای دسترسی به این ناحیه عبارتند از:
– راه تكاب – بیجار به درازای ۸۶ كیلومتر.
-راه تكاب – میاندوآب به درازای ۱۳۸ كیلومتر.
-راه تكاب – حسن آباد با سوكند به درازای ۵۸ كیلومتر.
-راه تكاب – تیلكو به درازای ۵۴ كیلومتر.
کشاورزی و دام داری
شهرستان تكاب نیز به مانند دیگر مناطق آذربایجان غربی یک ناحیه ی كشاورزی است. حاصل خیزی خاک و وجود آب كافی سبب رونق كشاورزی در این منطقه شده است. گندم، جو، بنشن، تره بار، گیاهان علوفه ای، سیب، انگور، زرد آلو و…..از مهم ترین محصولات این شهرستان به شمار می آید. مراتع بزرگ و حاصل خیز شهرستان تكاب سبب رونق دام داری در منطقه شده و انواع فرآورده های دامی جزو صادرات شهرستان محسوب می شود. پرورش زنبور عسل از جمله مهم ترین اشتغالات مردم این ناحیه است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
تكاب به معنی آب باریک و زمینی كم آب است. منطقه ی تكاب دارای ده ها اثر تاریخی قبل و بعد از اسلام است كه از آن جمله می توان به تخت سلیمان اشاره كرد كه در ۴۵ كیلومتری شمال خاوری آن واقع شده است. بقایای آتشكده بزرگ ساسانی، به نام آذرگشنسب نیز در آن جا قرار دارد. شهر باستانی شیز در این مکان قرار داشت و احتمالا به علت فعالیت های آتشفشانی كوه زندان در فاصله ۵/۱ كیلومتری تخت سلیمان فعلی، ویران شده و آثاری از آن بر جای نمانده است.
منبع: سیری در ایران