در روزگار قدیم اهر و كلیبر از قصبات پیشگین (مشگین شهر ) بودند. از نظر تاریخی ، كلیبر به خاطر وجود قلعه بابك كه روزگاری مركز قدرت بابك خرمدین بوده ، دارای اهمیت فوق العاده ای است.
مراكزتاریخی وباستانی
قلعه جمهور (بذقالاسی)
قلعه جاویدان یا قلعة جمهور یا دژ بذ كه امروزه به نام قلعه بابك معروف است در ۵ كیلومتری جنوب غربی كلیبر واقع شده است . اطراف این قلعه را از هر طرف دره هایی به عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر فرا گرفته است و تنها یك راه بز رو دارد. از همین جا بوده كه بابك خرمدین قهرمان تاریخی آذربایجان و یارانش به مدت ۲۲ سال سپاهیان عرب را كه برای سركوب جنبش و قیام او آمده بودند ، در كوهها و گردنه ها سرگردان كرد و با شبیخون های خود آنان را از دم تیغ گذارند و به شكست و هزیمت وادارشان كرد.
قلعه پشتو
یكی از با ارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان اهر قلعه پشتو یا پشتاب است كه بر بلندترین كوه بین روستاهای پشتاب و كوجان قرار گرفته است . روستای پشتاب در ۱۲ كیلومتری غرب هوراند و ۵۰ كیلومتری اهر واقع شده است. در ساخت دیوارهای قلعه از سنگ های لاشه ای ، ملاط ، گل رس ، ساروج و مقداری آجر استفاده شده است . تنها راه ورودی به قلعه معبدی است از سمت شمال با ۲۲۰ پله سنگی.
قلعه پیغام
قلعه پیغام (پیكان) در كنار راه شوسه اهر به كلیبر واقع شده و فاصلة آن از كلیبر ۱۳ و از قلعة بابك ۱۸ كیلومتر است. این قلعه بر روی تپه بنا شده است . كوه پیغام دارای پرتگاههایی خطرناك است كه در اثر فرسایش و ساییدگی طبیعی به شكل ایوان های بزرگ و كوچك با دیوارهای صخره ای در آمده و با استفاده از این موقعیت طبیعی ، بر روی سكوهای آن ، در صد ردیف ، استحكامات مختلفی ساخته شده است. درباره شهرت و وجه تسمیة قلعه چنین آورده اند كه این قلعه در دیدرس بیشتر قلعه ها و استحكامات بابك بوده است و چون دستورات نظامی را از این قلعه به وسیله آتش به سایرین خبر می دادند ، به قلعة پیغام معروف شد.
قلعه نودوز
قلعه نودوز یا نقدوز در ۲۵ كیلومتری جنوب شرقی اهر واقع شده است. این قلعه بر فراز قله كوهی مرتفع مشرف به رودخانه اهر چای احداث شده است. ارتفاع برج این قلعه ۱۱ متر است. با سنگهای تراش خورده رسوبی به رنگهای آجری و زرد و با ملاط گچ و آهك بنا شده است.
قلعه آواریس
قلعه آورایس منسوب به دوره ساسانی تا قرن سوم هجری است . این دژ قدیمی در ۵/۲۲ كیلومتری جنوب خدا آفرین و ۱۱ كیلومتری جاده شوسه اهر – كلیبر واقع شده است .
قلعه قهقهه
در دهستان یافت از بخش هوراند شهرستان اهر ، نزدیك روستای گنجویه و قره آغاجلو ، بر فراز كوهی مرتفع و صخره ای ، قلعه و زندان قهقهه ( كهن دژ ) ساخته شده است . از روستای گنجویه و قره آغاجلو تا دامنه قلعه قهقهه حدود ۳ كیلومتر راه كوهستانی است . در سمت شمالی این قلعه هفت برج و بارو بنا شده كه با دیوارهای بلند و محكم محصور است . راه ورود به قلعه طوری ساخته شده كه بیش از یك نفر نمی تواند از آن بگذرد . سه طرف قلعه (جنوب ، شرق و غرب ) با دیوارهای بسیار بلند و صخره ای مشرف بر پرتگاههای طبیعی و خطرناك است . این قلعه در دوره صفویه محل نگهداری مجرمین سیاسی بوده است.
منطقة تاریخی قوبول دره سی
قوبول دره سی در یك كیلومتری غرب قریه چناب از توابع هوراند ( دو كیلومتری جاده اهر – كلیبر ) پشت كوه سنگی مرتفعی واقع شده است . در مقابل آن ، كوه هشت سر قرار دارد كه به روایتی مسكن اصلی بابك خرمدین بوده است . تپه تاریخی اژدها داش در این دره قرار دارد . بر بدنه و بالای آن غارهایی است كه به گفته اهالی هر كدام گنجایش بیش از ۲ هزار نفر را دارد.
تپه باستانی اژدها داش
در دشت لشگرگاه هوراند از توابع شهرستان كلیبر تپه بسیار كوچكی به شعاع تقریبی ۱۵ و ارتفاع ۵/۱ متر وجود دارد كه در اصطلاح محلی به اژدها داش ( سنگ اژدها ) معروف است . از این تپه آثاری مختلف از قبیل قطعات سفال و سنگ چخماق مربوط به قرون اولیة هزاره اول قبل از میلاد به دست آمده است.
پل های خدا آفرین
روی رودخانه ارس ، دو پل تاریخی به فاصله اندكی ( ۱۰۰ ) متر از یكدیگر بنا شده است كه به نام خدا آفرین مشهورند. اولی منسوب به قرن ششم هجری (دوره سلجوقیان ) است كه طول آن ۱۶۰ متر است و از ۱۵ طاق جناقی و هلالی با ابعاد نا مساوی و غیر متشابه تشكیل شده است. مصالح ساختمانی این پل ، سنگهای قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهك و گچ است .
پل دوم خدا آفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد ، دارای ده طاق است و منسوب به دوره صفوی است . مصالح ساختمانی این پل ، سنگ های قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهك و گچ است . پل دوم خدا آفرین حدود ۱۲۰ متر طول دارد . دارای ده طاق است و منسوب به دوره صفوی است . مصالح ساختمانی آن سنگ تراشیده با ملاط گچ وآهك است.
جاذبه های طبیعی
منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۷۲ هزار هكتار در كناره های جنوبی رود ارس در شهرستان كلیبر واقع شده و به عنوان مكان ذخیره بیوسفر در یونسكو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است.
صنایع و معادن
صنایع کلیبر بیش تر كارگاهی و شامل تولید آسیاب برقی و موتوری، موزاییک سازی، تانكر سازی، قندریزی، آهنگری، جوشكاری، كابینت سازی و كش بافی است.
کشاورزی و دام داری
این شهرستان از نظر كشاورزی و باغ داری وضع خوب و پر رونقی داشته و كشت در آن به صورت آبی و دیمی صورت می گیرد. فرآورده های كشاورزی در این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نباتات علوفه ای، بنشن، تره بار و محصولات عمده باغات عبارتند از: سیب درختی، توت درختی، سماق، گیلاس، گردو، زغال اخته كه بیش تر جزو صادرات منطقه است. دام داری و دام پروری كه از مهم ترین رشته فعالیت های اقتصادی كلیبر محسوب می شود از دیر باز به علت موقعیت خاص منطقه و وجود مراتع سر سبز رونق فراوان داشته است. پرورش دام بیش تر شامل گاو، گوساله، گاومیش، گوسفند و اسب است كه توسط عشایر و روستاییان صورت می گیرد و دام و فرآورده های دامی جزو صادرات این شهرستان محسوب می شوند. پرورش طیور به شیوه های صنعتی و سنتی شامل پرورش مرغ، غاز، بوقلمون و اردک است كه در حد خودكفایی تولید می شود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در روزگاران قدیم اهر و كلیبر از قصبات پیشكین( مشگین شهر ) بودند. حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پیشگین، درباره كلیبر چنین می نویسد: «تومان پیشگین، در این تومان هفت شهر است. پیشگین، خیار، انار، ارجاق، اهر، تكلفه، كلنبر( كلیبر)». از نظر تاریخی، كلیبر به خاطر وجود قلعه بابک كه روزگاری مركز قدرت بابک خرم دین بوده، دارای اهمیت فوق العاده ای است.
مشخصات جغرافیایی
کلیبر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال خاوری این استان واقع شده است. شهرستان كلیبر از جنوب با اهر از شمال با جمهوری آذربایجان از باختر با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از خاور با استان اردبیل همسایه است. كلیبر در بستر رود كلیبر و در سرزمینی صخره ای واقع شده و تنها معبر كوهستانی میان اهر و بخش های ساحلی رود ارس است. آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشک است. كلیبر در ۴۷ درجه و ۰۲ دقیقه درازای خاوری و ۳۸ درجه و ۵۲ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. مسیر راه كلیبر – اهر به درازای تقریبی ۴۵ كیلومتر یکی از مسیرهای دسترسی به این منطقه است. راه های منشعب از مركز شهرستان عبارتنداز: جاده شوسه كلیبر- مغان (اصلاندوز) و خمارلو به سمت شمال خاوری كه این جاده تا سه راه اسكانلو به طول ۶۰ كیلومتر و تا خمارلو به درازای ۷۱ كیلومتر شوسه است.
منبع: سیری در ایران