مهاباد در گذشته، آتادی كوچك و بی اهمیتی بود، ولی در سال ۱۰۳۸ هجری قمری در اواخر سلطنت شاه عباس اول ، شخصی به نام بداق‌السلطان كه ریاست قوم مكری را به دست گرفته بود، مركز حكومت خود‌را به مهاباد منتقل كرد.
نام قبلی این شهر ساوجبلاغ (چشمه سرد) بود كه در ۱۴ مهر ماه ۱۳۱۴ همزمان با تغییر نام تعدادی از شهرهای ایران به مهاباد خوانده شد. شهر مهاباد در گذشته در اثر زلزله نابود و مجدداً ساخته شد.
مراكزتاریخی وباستانی
مقبره بداق السلطان
این مقبره به یكی از سرداران شاه عباس صفوی تعلق دارد كه در زمان خود حكمران منطقه ساوجبلاغ بوده و در عمران و آبادانی آن كوشیده است. بداق السلطان در سال ۱۰۱۲ هجری قمری در یكی از جنگهای شاه عباس در نزدیكی ایروان به قتل رسید، اما وی را به خاطر خدمات عمرانی‌اش به مهاباد آوردند و در آنجا دفن كردند.
شهرتاریخی اندر قاش
این شهر تاریخی حوالی دهكده‌ای به همین نام در ۱۰ كیلومتری بخش حومه شهرستان مهاباد و یك كیلومتری راه آسفالته مهاباد- ارومیه واقع شده است.
بطلمیوس از این شهر تاریخی كه متعلق به دوره مادها است ذكری به میان آورده و آن را ( داروشاه) نامیده است. در نزدیكی ویرانه‌های اندرقاش دخمه‌ای به نام راكا است كه از لحاظ سبك و شیوه حجاری شبیه دخمه‌های هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم فارس است.
جاذبه های طبیعی
مهاباد رود
این رود از ارتفاعات پیرانشهر و سردشت می‌گذرد و از به هم پیوستن دو شاخه اصلی بیطاس و ده بكربه بوجود می‌آید.
غار بورنیك بزرگ
این غار در نزدیكی شهر مهاباد واقع شده و یكی از غارهای نسبتاً معروف ایران است. طول آن در حدود ۵۰۰ متر و دارای دالانهای متعددی است.از آنجایی كه این غار دارای پرتگاه و چاههای درونی است، لذا بازدید كنندگان باید یه وسایل ایمنی لازم مجهز باشند. در حال حاضر تنها غارنوردان از این غار دیدن می‌كنند.
غار بورینگ كوچك
این غار در نزدیكی غار بزرگ بورینگ واقع شده است و طول و عرض كمتری دارد.
اماكن زیارتی ومذهبی
مسجد جامع مهاباد
مسجد به دستوربداق السلطان حاكم مهاباد ساخته شده و در زمان شاه سلیمان صفوی تكمیل گردید.
صنایع و معادن
صنایع شهرستان مهاباد محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است. این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن دیده نمی شود.
کشاورزی و دام داری
کشاورزی و دام داری اساس اقتصاد این سرزمین را تشکیل می دهد. این منطقه به سبب قرار داشتن در منطقه کوهستانی؛ بیش تر محصولات این شهرستان به صورت دیمی کشت می شوند. گندم، جو و انواع بنشن از محصولات كشاورزی این منطقه به شمار می آیند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نام قبلی شهرستان مهاباد، ساوجبلاغ مكری(كه در لهجه مهابادی سابلاغ گفته می شود) بود كه در زمان حكومت رضاخان تغییر داده شد. درباره ی واژه مهاباد تا كنون تعبیرات و معناهای گوناگونی گفته اند. مهاباد را ماد آباد نیز گفته اند كه این تعبیر هیچ گونه دلیل قابل قبولی همراه ندارد. این شهر را مه آباد نیز گفته اند كه اگر به معنای جایی باشد كه همیشه مه آلود است این تعبیر نیز با واقعیت وفق نمی کند. در فرهنگ فارسی برهان قاطع درباره واژه مهاباد چنین نوشته شده است كه نام اولین پیغمبری است كه به عجم مبعوث شد و كتابی آورد كه آن را « دساتیر» خوانند. بعضی نیز براین اعتقاد هستند كه مهاباد به معنای جایی است كه بزرگان آن جا را آباد كرده اند.
این منطقه قدیمی در ازمنه پیشین مركز نواحی كردنشین بوده و بطلیموس آن را داروشاه و راولیستون به نام داریاس نامیده است. امروز در ۳ فرسخی شهر فعلی، روستایی به نام دریاز (دریاس) مشهود است كه از قرار معلوم شهر داریاس در همین نقطه واقع بوده است. در عصر هخامنشی منطقه، بخشی از امپراتوری عظیم هخامنشی بود و بعد از آن در زمان اسكندر بخشی از آتوپاتن ماد بود كه ژنرال هخامنشی آتروپات و سپس جانشینانش بر آن جا حكومت كردند. در دوره صفویه ایالات غرب ایران میدان مبارزه و برخوردهای دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و حكام محلی در ولایات باختر به مقتضای توانایی یكی از دو امپراتوری هر بار تابع یكی از آن ها می شد. این شهر در گذشته بر اثر زلزله ای نابود و دوباره ساخته شد. پیرامون این شهر آثار تاریخی متعددی وجود دارد.
مشخصات جغرافیایی
مهاباد از شهرستان های استان آذربایجان غربی به شمار می رود که در ناحیه ی جنوب این استان واقع شده است. مرکز شهرستان مهاباد در ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه درازای خاوری و ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۳۴۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. شهرستان مهاباد از شمال به شهرستان نقده، از شمال باختر با شهرستان پیرانشهر، از باختر و جنوب باختری به شهرستان سردشت، از جنوب و جنوب خاوری با شهرستان بوکان، و خاور و شمال خاوری به شهرستان میان دوآب محدود می شود. مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارت اند از:
– مسیر اصلی مهاباد- ارومیه به درازای ۱۳۷ كیلومتر.
– مسیر اصلی مهاباد- سردشت به درازای ۱۲۰ كیلومتر.
– مسیر مهاباد- میاندوآب
منبع: سیری در ایران