علویجه شهری است در بخش مهردشت شهرستان نجف آباد استان اصفهان. این شهر جمعیتی بالغ بر یازده هزار نفر دارد.

در دهه‌های اخیر میوه هلوی علویجه مشهور بوده است. بیشتر جوانان آن در کارخانه‌ها شاغل هستند.

این شهر دارای دو دانشگاه پیام نور و جامع علمی کاربردی، دو هنرستان کاردانش،یک هنرستان فنی و حرفه ای،دو کانون فرهنگی، دو دبیرستان و دو آموزشگاه راهنمایی تحصیلی و ۴ مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه می‌باشد.

تاریخچه شهر

اگر چه قرائن و مدارکی همچون خرابه های مساکن قدیمی و قنوات دائر و بایری که مدت زمان طولانی از حفر آن میگذرد دال بر قدمت و سابقه تاریخی علویجه‌است ولی به علت در دسترس نبودن مدارک کتبی نمی توان در مورد قدمت آن با صراحت اظهار نظر نمود .

وجود دو نقطه ، یکی معروف به قلعه گبری که خرابه های آن بر فراز یکی از تپه های اطراف علویجه وجود دارد و دیگری، قلعه ای معروف به قلعه سنگی در جوار کوه امامزاده شاه شمس الدین محمد(ع)، می تواند نشانگر قدمت این شهر تا قبل از ظهور اسلام باشد.

از دیگر دلایل قدمت شهر علویجه وجود خرابه هایی معروف به سرخاله‌است که در آن آثار و بقایای مساکن قدیمی به خوبی مشهود است . این محل در طول زمان به سمت شرق و به محلی که معروف به دربند است منتقل شده . بنا به گفته اهالی، دربند همان محلی است که در موقع حمله افغان‌ها مورد هجوم آنان قرار گرفته‌است .

پس از خرابی دربند، بازماندگان حمله افغان‌ها در دو محل دیگر سکنی گزیدند که بعدها در طول زمان به ده بالا و ده پایین معروف شد .

در ادوار تاریخی بعد (احتمالاً دوره افشایه ) به منظور امنیت ساکنین و نیز استقرار نیروهای نظامی جهت جلوگیری از حمله مهاجمین قلعه ای معروف به قلعه نادری ساخته شد که بقایای آن در بافت قدیمی شهر علویجه موجود است . سپس در جوار آن قلعه های دیگری به نام های قلعه کهنه و قلعه پایین بنا گردید . در منطقه علویجه از دوره صفویه آثاری بر جای مانده‌است که از آن جمله می توان کاروانسرای عباسی واقع در روستای هسنیجه را نام برد .

پس از گذشت مدتی از سکونت جمعیت در داخل قلعه های فوق الذکر، به دلیل افزایش جمعیت و و نیز حکمفرمایی امنیت نسبی، علویجه خارج از قلعه‌ها گسترش فیزیکی داشته که بیشترین گسترش به طرف غرب صورت گرفته‌است. از مهمترین آثار باقیمانده در این شهر از دوران گسترش خارج از قلعه‌ها مسجد بزرگ یا مسجد جامع است که هنوز در قسمت بافت قدیم علویجه وجود دارد.

مردم شناسی

زبان و نژاد مردم

زبان مردم علویجه زبان فارسی-لر است و در آن از لغات اصیل فارسی و لراستفاده می شودو لهجه ای بسیار شبیه لهجه اصفهانی دارند.نژاد مردم علویجه از نوع آریایی سفید پوست است و مردم علویجه غالبا از مهاجران اطراف اصفهان و خرم اباد هستند که به علت آب کافی ای که در زمان های گذشته داشته است به آنجا مهاجرت کرده اند.اما امروزه به دلیل استفاده نادرست از آب بسیار خشک و کم آب شده است.

بازی سنتی این شهر چوق و پل نام دارد. به مراسم حنابندان آن حمام دزده می‌گویند.که داماد به حمام میرود و با حنابندان بسیار متفاوت است.

آثار و ابنیه تاریخی

تاکنون تعداد هفت خانه و بنای تاریخی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌اند:

１- خانه سید ابوالفضل رفیعی (دوره قاجاریه)

２- خانه محمدباقر زمانی (دوره قاجاریه)

３- خانه حسن شفیعی (دوره قاجاریه)

４- مسجد نبی اکرم (دوره قاجاریه)

５- خانه حسین زمانی (دوره قاجاریه)

６- حمام گوده (دوره قاجاریه)

７- خانه فضل اله زمانی (دوره قاجاریه)

８- غار سنگریز که به تازگی به ثبت رسیده است.

جاذبه های گردشگری

غار سنگریز : در شمال غربی اصفهان، در ۱۵ کیلو متری شرق علویجه قرار گرفته‌است. با ورود به محیط تاریک غار و طی یک مسیر مارپیچ کوتاه و با شیب ملایم، به اولین تالار غار میرسیم که ستونهای آهکی زیبای استلاگمیت و استلاکیت در آن خودنمایی می کند و قندیل های بزرگ با ساختاری گل کلمی شکل در همه جا به چشم می خورد . در سکوت و تاریکی وهم انگیز غار صدای ریزش قطرات آب که از سقف غار می چکد، شنیدنی است .

در کل غار حدود ۶ یا ۷ تالار وجود دارد که به جز یکی از آن‌ها که سنگی است، مابقی آن‌ها تماماً پوشیده از قندیل های آهکی از جنس کلسیت و آرگونیت میباشد .

کوه گبری(قلعه گبری) : تپه ای تاریخی ، که آثار و بقایای قلعه تاریخی گبری بر روی آن وجود دارد ، که به دوران قبل از اسلام برمیگردد . در زبان محلی در ابتدا به آن گوری و سپس گبری گفته شده‌است . این تپه باستانی که در دوران قبل از اسلام محل زندگی اقوام گبری بوده، هنوز آثار و بقایایی از زندگی آنان را در خود به یادگار دارد و دردوران قبل از انقلاب بارها مورد تجسس قرار گرفته‌است .

استخر طبیعی قوره : این استخر طبیعی در واقع یک کانال زیرزمینی است که آب قنات را از زیر رودخانه فصلی شهر منتقل می کند . طراحی این کانال به گونه ای انجام گرفته‌است که با استفاده از اختلاف سطح آب در دو طرف، آب از یک طرف کشیده (قوره پایین کش ) و به طرف دیگر می رود و جریان خنک و مطبوع آن همگان را به شنا در آن ترغیب می نماید .

کوه چهار کوه : در شمال علویجه قرار دارد وبه سبب شکل ویژه ای که از نام آن پیداست، زیبایی ویژه ای را به شهر داده وشهر در بستری از دامنه این کوه قرار گرفته‌است .

کوه تیرچه: کوهی کم ارتفاع و مشرف به باغ های علویجه که چون مشرف به باغات ومزارع است، چشم انداز زیبایی دارد.

کوه چهل دختران :کوهی کم ارتفاعی که مشرف به باغات علویجه‌است . ایوانچه طبیعی که در این کوه وجود دارد، چشم انداز بسیار زیبایی از باغات و مزارع داراست .

سیاه کوه :در ۲۵ کیلو متری شرق علویجه که در دامنه این کوه کنده وآغل معروف سیاه کوه نیز قرار دارد. حد شرقی مراتع این محل به مزرعه قلعه خواجه می رسد

کوه بلغویی :دنباله ارتفاعات رشته کوه زاگرس می باشد . در قسمت غرب و شمال غربی شهر علویجه و روستای هسنیجه واقع شده به علت مرتفع بودن این رشته کوه، از نزولات و بارندگی های خوبی برخوردار است وبیشتر ماه های سال پوشیده از برف است.

امامزاده شمس الدین محمد (ع) : «شمس الدین‏محمد»، فرزند امام موسی بن جعفرعلیه السلام‏است که تربت پاک او در شهر علویجه اصفهان‏محل زیارت خاص و عام است. پسوند «محمد» به این سبب است که وی ازسلاله و ذریه رسول الله‏صلی الله علیه وآله‌است. این امام زاده منتسب به حضرت موسی بن‏جعفرعلیه السلام در غرب شهر علویجه اصفهان واقع‏شده‌است. در تحقیقی که در باره فرزندان‏حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام انجام دادم، به‏این نتیجه رسیدم که وی یکی از فرزندان امام‏هفتم‏علیه السلام محسوب می‏شود «علویجه‏» – همان گونه که از وجه تسمیه آن‏برمی‏آید.- پایگاه علویون و شیعیان و عاشقان‏مولای متقیان، علی بن ابی‏طالب‏علیه السلام، به ویژه‏سادات علوی محسوب می‏شد. بیهقی درکتاب «لباب الانساب‏» می‏نویسد: «امام زاده‏شمس الدین به قصد خون برادرش (امام‏رضاعلیه السلام) از مامون، همراه سه هزار نفر از امام‏زادگان و فرزندانشان به سرپرستی «احمدبن‏موسی‏» (شاه چراغ) و محمدبن موسی درسال ۲۰۲ ه .ق. از مدینه و از راه شیراز به‏ایران آمد و در استان فارس (شیراز) تحت‏تعقیب بنی‏العباس قرار گرفت. حاکم شیرازاجازه ادامه مسیر را به «احمدبن موسی‏» وهمراهانش نداد.وی مدتی در آن‏جا زندگی می‏کند تا این‏که در یکی از روزهای‏تابستان کنار نهری‏می‏رود و مشغول آب‏تنی می‏شود که توسطدشمنان اهل‏بیت‏علیهم السلام‏شناسایی و به شهادت‏می‏رسد و به وسیله‏علویون ومیزبانش، حاج‏طاهر در محل فعلی – بر فراز کوه کوچکی که‏مشرف به علویجه‌است. – مدفون می‏شود. به‏مرور زمان، شیفتگان و شیعیان علوی – باتوجه به کراماتی که با توسل به روح پرفتوح اومی‏بینند.- بر فراز مرقد مطهرش گنبد و بارگاه‏مجللی بنا می‏کنند.

صنایع دستی

در این شهر در گذشته صنایع دستی چون گلیم بافی، گیوه بافی، بافت کرباس، نمد مالی و … رواج داشته‌است و اکنون نیز هنرمندان علویجه علاوه بر پرداختن به این هنرها، در رشته هایی چون معرق، منبت، گلیم حجمی و … و رشته ابداعی جوانان این شهر یعنی معرق سنگ فعالیت دارند.

صنعت

صنعت در علویجه با وجود شهرک صنعتی علویجه با بیش از ۸۰ کارخانه فعال، از جمله چندین کارخانه مهم استان، و همچنین صنایع کارگاهی نیمه مزاحم شهری «کاوه » علویجه که توسط شهرداری علویجه در حال راه اندازی و واگذاری می باشد، از تحرک خوبی برخوردار است و از آنجایی که به تازگی شهرک صنعتی بزرگ اصفهان که از بزرگترین شهرک های صنعتی استان و کشور خواهد شد، در نزدیکی علویجه در حال احداث می باشد، انتظار می رود صنعت در این منطقه افق روشنی را در پیش رو داشته باشد .