شهرستان کنارک یکی از شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان ایران است. مرکز این شهرستان، شهر کنارک است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۷۱٫۰۶۳ نفر بوده است .

موقعیت جغرافیایی

شهرستان کُنارک با مساحتی بالغ بر ۱۱،۵۶۷ کیلومتر و به مرکزیت شهر کنارک می باشد. کل جمعیت آن ۶۷۵۸۲ نفر است که از این تعداد ۴۲۱۳۹ نفر در روستا و ۲۵۴۴۳ نفر در شهر زندگی می کنند . در مورد وجه تسمیه این شهر آن چه که بر سر زبان ها باقی‌مانده این است که در این مکان درختان کنار زیادی یافت می شده که به همین علت این شهر کوچک بندری به کُنارک معروف گشت.
تقسیمات کشوری

بخش مرکزی شهرستان کنارک
دهستان جهلیان
دهستان کهیر

شهر: کنارک

بخش زرآباد
دهستان زرآباد شرقی
دهستان زرآباد غربی

شهرستان کُنارک دارای یک شهر کنارک دو بخش کُنارک و زرآباد، چهار دهستان زرآباد شرقی و زرآباد غربی، کهیر و جهلیان می باشد . این شهرستان از شمال به شهرستان نیکشهر، از جنوب به دریای عمان، از شرق به شهرستان چابهار از غرب به استان هرمزگان منتهی می شود.
اقتصاد و صنعت

کُنارک رشد خود را مدیون موقعیت مناسب صید و صیادی و نیز موقعیت تجاری بخصوص با کشورهای پاکستان و حوزه خلیج فارس است. وجود دو کارگاه قایق‌سازی در شهر مکمل فعالیت‌های صیادی و تجاری بوده و توان پذیرش جمعیت کُنارک را در سطحی نسبتاً بالا نگه داشته‌است. بعد از انقلاب اسلامی اجرای طرح های زیربنایی و توسعه بنادر و احداث اسکله های جدید به آن رونق بیشتری بخشیده است.

همچنین، نیروگاه گازی کنارک از منابع تأمین انرژی این منطقه است.
آب و هوا

کُنارک دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. هوای آن در اوج گرمای تابستان به علت وزش بادهای موسمی “مونسون” معتدل می باشد. این منطقه گرم ترین نقطه کشور در زمستان می باشد. داشتن چنین اقلیمی باعث شده است که محصولات کشاورزی فراوانی همچون چیکو، پاپایا، موز، کنار، انبه، زیتون محلی، بادام و هندوانه در آن کشت شود.

مهم ترین دشت های شهرستان کُنارک عبارتند از:

۱- دشت سرگان با ۸۴ هزار هکتار

۲- دشت کهیر با ۸۴ هزتر هکتار

۳- دشت لاش و زرآباد با ۱۳۴ هزار هکتار
رودخانه ها
رودخانه کهیر

حوزه آبریز رود خانه کهیر در قسمت غرب حوزه کاجو و شرق حوزه رایج واقع شده است. سرشاخه های رودخانه های این حوزه از ارتفاعات شمالی حوزه یعنی کوه های مَکّران سرچشمه گرفته و رودخانه اصلی این حوزه از جهت شمال به جنوب جریان دارد. این رودخانه در مسیر خود از محل آبادی تنگ سرحد و تحت ملک و شهرستان نیکشهر نهایتاً آبادی کهیر عبور نموده و به دریای عمان می ریزد.
رودخانه رایج کاریانی

سرشاخه رودخانه رایج از ارتفاعات شمالی رشته کوه مکران سر چشمه گرفته که پس از عبور از ارتفاعات مختلف والحاق تعدادی آبراهه های مختلف نهایتاً از دشت زرآباد به دریای عمان میریزد .
پوشش گیاهی

از مهم ترین گونه های جنگلی این بخش می توان کهور، کلیر، گور گیاه، کلپوره، آویشن و … نام برد.

کلیر: مهم ترین محل رویش این گیاه سواحل جنوب استان بیش تر در ارتفاعات صفر تا ۱۰۰۰ متری است.

کلپوره: این گیاه در مناطق کوهستانی از ارتفاع ۱۱۰۰ تا ۱۹۰۰ متری و روی خاک های شنی و یا در بین درز و شکاف سنگ ها رویش دارد. این گیاه برای امراض داخلی و گوارشی مفید است.

گور گیاه: نام محلی این گیاه ندگ (nadag)می باشد و بیش تر در آبراهه ها ی مناطق دشتی استان رشد و نمو دارد.

آویشن: نام محلی این گیاه ازگند و در نقاط کوهستانی از ارتفاع ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ متری روی خاک های کم عمق و سبک می روید و برای رفع کهیر یا خارش ناشی از حساسیت مفید بوده و همچنین دارویی ضدسرفه است.
جاذبه های طبیعی
گل فشان

در شمال غرب چابهار و در ۲۰ کیلو متری روستای کهیر در زمینی مسطح، سه تپه کوچک گل فشان به ارتفاع ۵۰ متر وجود دارد. چشمه گل فشان کُنارک قسمت مرکزی ناحیه کرانه بلوچستان بوده و به “ناپگ” موسوم است. این اثر طی یکی از عوامل مهم مرفولوژیکی به وجود آمده و بیان گر فعالیت های تکنونیکی منطقه است. گل خروجی از این تپه به رنگ خاکستری فشرده و سرد بوده و بخار همراه ندارد و هنگام خروج گل از ترکیدن حباب صدایی شنیده می شود. گل خروجی از دهانه گل فشان به روی شیب ایجاد شده و از گل های قدیمی می لغزد که منظره ای زیبا و دیدنی را به وجود آورده است.
چشمه شور عین

واقع در روستای شمه سر دهستان کهیر است. چشمه ای طبیعی با آبی زلال و خنک که به صورت جوی جاری می باشد.
چشمه گواتر

واقع در روستای شمه سر دهستان کهیر چشمه ای طبیعی با آبی زلال و خنک که به صورت قطره ای از سینه کوه می چکد.

از دیگر غارها و چشمه های طبیعی به موارد زیر می توان اشاره نمود:

۱- غار طبیعی کل بی بانک واقع در روستای حیدرآباد دهستان کهیر

۲- ترومپک چشمه ای واقع در روستای شمه سر، پایین کوه ترومپک دهستان جهلیان

۳- غار گواتگل واقع در روستای شمه سر دهستان جهلیان

دریا: امواج زیبای دریا نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. ارتفاع این امواج گاهی به ۱۰ الی ۱۵ متر می رسد. در فصل بهار که بادهای موسمی از شبه قاره هند به این منطقه می وزد این امواج، چشم انداز زیبایی را برای ساحل ایجاد می کند.
بندر ماهیگیری پزم تیاب

این بندر ماهیگیری دارای حدود ۵۰ قایق و ۶ لنج ماهیگیری بزرگ تا کوچک است. ساحل این بندر به شکل پلاژ و ماسه ای می باشد که از نظر گردشگری دارای اهمیت خاصی است.
دماغه پزم:

این دماغه، اسکله کُنارک به طول ۱۲ الی ۱۳ کیلو متر می باشد. وجود یک خشکی طولانی به صورت طبیعی در وسط دریا چشم انداز بسیار زیبایی را ایجاد نموده است. این دماغه شبیه وال یا نهنگ است.
جاذبه های تاریخی و مذهبی

خانه قدیمی آریان خان:

تنها اثر ثبت شده در شهرستان کُنارک می باشد. این اثر که در حدود ۱۲۰ سال پیش ساخته شده جزو اولین بناهای خشت و گلی به حساب می آید و متعلق به آقای چهارشنبه آریان از بزرگان کُنارک بوده است. اثر مذکور با زیر بنای حدود ۲۰۷ متر مربع در بافت قدیمی شهر کُنارک ساخته شده است.

این ساختمان حدود ۳/۵ متر ارتفاع دارد و مصالح آن بیش تر خشت و گل می باشد. ستون های زیبا و پنجره های چوبی قدیمی از عوامل تزئینی این بنا می باشد.

زیارت حاج حسین:

این بنا به صورت گنبدی شکل و بر روی تپه بنا شده است. این زیارتگاه نزدیک “زیارت شیخ فرج” ساخته شده است و مربوط به ۶۰ تا ۷۰ سال پیش است.

صنایع دستی:

شامل سوزن دوزی، حصیربافی، صدف کاری، طلاسازی، لنج سازی و توربافی می باشد.

سوزن دوزی یا بلوچی وزی

نوعی گلدوزی است با سوزن و دست روی پارچه؛ لباس زن بلوچ جامه خویش را سر دست ها تا روی شانه، دور یقه، مچ پا و دامن پیراهن سوزن دوزی می کند. نقوش عمدتاً به صورت اشکال هندسی و معمولاً رنگ های روشن و گرم مانند نارنجی و قرمز به عنوان رنگ های اصلی و رنگ های دیگر مثل سبز، سفید، سیاه و قهوه ای به عنوان رنگ های فرعی انتخاب می شود.

صدف کاری:

از صدف های دریا برای ساخت مجسمه های کوچک و تزئین در قاب و آینه استفاده می شود.

طلاسازی:

در برگیرنده نقش و طرح های بومی و ریزه کاری های فراوان است و تا حدودی تحت تاثیر شبه قاره هند می باشد.
فرهنگ عامه

ساکنان کُنارک بلوچ و از نژاد آریایی هستند. زبان غالب مردم، بلوچی بوده و به گویش مکرانی سخن می گویند.

پوشاک

لباس زنان و دختران

در چند تکه برجسته شامل بالا تنه (زی یا زیگ یا جیگ) قسمت روی شکم تا انتهای دامن (گفتان، گوپتان یا جیب)، سرآستین (آستونک) سر پاچه شلوار (شلوار دپ) است و نیز خود تکه یا سریک که کمی بزرگ تر از چار قد است می بندند.

لباس مردان

تشکیل شده از پیراهن بلندی که تا سر زانوها و گاهی پایین تر بوده و به طور متوسط شامل پنج و نیم متر پارچه است که آن را “جامگ” می گویند. شلوار تشکیل شده از سه متر و نیم تا چهار متر پارچه و به جای کمربند نخی بنام “هنجک” یا “سرن بند” استفاده می شود. بعضی از مردان شال بر سر می پیچند که آن را “لنگته” یا “مندیل” یا “پاگ” می نامند.
خوراک

۱- بتو ماش: نوعی غذای محلی که از ترکیب برنج و ماش می باشد. برای تهیه ابتدا ماش را سرخ کرده و با آسیاب دستی آسیاب کرده و ماش، برنج و آب را مخلوط نموده و در دوری می گذارند.

۲- شودوده: نوعی غذای محلی است که از سرخ کردن خرما با روغن که گاهی به آن کنجد و بادام اضافه می شود تهیه می گردد.

۳- ماشینگ: نوعی سوپ ماش که با نان خورده می شود.

۴- کیش: مغز درخت خرمای جوان که شیرین و سفیدرنگ است.

۵- دلگ: برنج کوبیده شده که با آب به صورت شل تهیه می شود.

۶- ناروش: خورش که اغلب با خورش ماهی (کو گئرت) و خورش مرغ مصرف می شود.

۷- بریانی: مانند استامبولی است و طبخ آن با مرغ و ماهی است و به همراه ادویه فراوان و تند مصرف می کنند.

۸- انباغ: مرغ را ریش ریش کرده و به همراه شنبلیله کاملاً سرخ می کنند.

۹- شیلانچ: کشک را در هاون می کوبند و با آب و کمی روغن داغ می کنند.

۱۰- تباهگ: گوسفند را در زمستان پس از ذبح و درآوردن پوست در هوای آزاد به ریسمانی می آویزند تا خشک شود و به آن کمی آب انار و نمک می زنند. این گوسفند خشک شده را در طول زمستان تکه تکه کرده و می خورند و گاه نیز همراه آن برنج مصرف می کنند.
غذای محلی تباهگ

انواع نان ها

۱- حمیر: مانند نان تافتون است.

۲- تی موش: نان نازکی است نازک تر از لواش که آن را “فطیر” هم می گویند چون با خمیر بی مایه درست می شود.

۳- نان تنوری روغنی: حلکاری

۴- نان ذرت: سوهر=ذرت قرمز

۵- نان کماچ یا ریگی

۶- نان روغنی رو تابه (دک)