وجه تسمیه ونک

نام شهر به قولی برگرفته شده از گونه درختان جنگلی فراوان بنام ون (ون زار) می باشد كه در نهایت به ونك تبدیل گردیده است. در لغت نامه مرحوم دهخدا وكتاب فرهنگ معین عنوان روستائی با بیش از سه هزار سكنه از توابع شهرستان سمیرم ، استان اصفهان آمده است با وجود سنگ نوشته ها وسابقه تاریخی، دلالت بر قدمتی تا یكهزار سال پیش را دارا می باشد .

ونک در لغت

۱-لغت نامه دهخدا: ونک Vanak: جانوری است بی دم، کبود رنگ شبیه به گربه و به عربی وبر گویند. (برهان).

جانوری است شبیه و مانند گربه بی دم که به عربی وبر گویند (انجمن آرای ناصری)

ونک: دهی است از دهستان چناورد بخش آخوره شهرستان فریدن سکنه آن ۲۲۵ تن است (از فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد ۱۰)

ونک: دهی است جزو بخش شمیران شهرستان تهران در ۸ هزار گزی شمال باختری تهران قرار گرفته و سردسیر است. تعداد ۸۰۶ تن سکنه دارد. آب آن از ۶ رشته قنات و در بهار از رودخانه اوین درکه حق آب دارد و محصول آن غلات، اسپرس، مختصر بن شن، توت، گردو، انار و انواع میوه جات است. توت ونک به خوبی معروف است. سابقاً در تابستان در حدود ۱۰۰ خانوار از تهران به این ده آمده و ساکن می شدند، اما اکنون ابنیه و عمارات بسیار در آنجا ساخته شده است و سکنای دایم در آن می کنند (از فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد ۱۰)

ونک: قصبه بخش سمیرم بالا از شهرستان شهرضای اصفهان، سکنه آن ۳۰۰۰ تن است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد ۱۰)

۲- فرهنگ معین: ونک: ده، بخش شمیران شهرستان تهران استان مرکز. در ۴ کیلومتری باختر تجریش و ۸ کیلومتری شمال باختر تهران. دامنه و سردسیر است و ۸۰۶ تن سکنه دارد. راه شوسه و آسفالته به تهران دارد.

ونک: قصبه ای از بخش سمیرم [بالای ]شهرستان شهرضا در ۴۶ کیلومتری شمال باختر سمیرم، کوهستانی سردسیر، ۳۰۰۰ تن سکنه دارد. آب از رود ونک، محصولش غلات و حبوبات است. شغل اهالی کشاورزی، گله داری و صنایع دستی محلی قالیچه و گلیم بافی است.

۳-فرهنگ فارسی عمید: ونک: (به فتح واو و نون) نگا، وبر.

وبر: ع (به فتح واو و سکون با) جانوری است کوچکتر از گربه، دارای موهای دراز و دم کوتاه و گوش های کوچک، در فارسی ونک هم گفته شده، یکی از روزهای سرمای پیرزن را هم می گویند.

۴- ونک در فارسی ناصری: در فارسنامه در فهرست اسامی نواحی بلوکات فارس آمده است: بلوکات سرحد شش ناحیه از سردسیرات فارس در میانه شمال و مغرب شیراز افتاده است. درازای آن از قریه کیفته تا گندمان ۲۱ فرسخ و پهنای آن از اسفدران تا قریه میمند فلارد ۱۴ فرسخ است. از قدیم تاکنون همیشه حکومت و ضابطی این بلوک با خوانین قشقایی بوده و تاکنون در تصرف داراب خان ایل بیگی قشقایی باقی است و این شش ناحیه از این قرار است:

۱-ناحیه پادنا قصبه آن خور است.

۲-ناحیه حنا قصبه آن را نیز حنا گویند.

۳-ناحیه سمیرم قصبه آن را نیز سمیرم گویند.

۴-ناحیه فلارد قصبه آن را نیز فلارد گویند.

۵-ناحیه وردشت قصبه آن گرم آباد است.

۶-ناحیه ونک قصبه آن را نیز ونک گویند.

قدمت ونک

مدارک مکتوب به شرح زیر می باشد :

۱- درده ونک تهران که بخشی از مردمش از شهر ونک بدانجا مهاجرت نموده اند. امامزاده ای به نام آسید قاضی الصابر ونکی مدفون است که در سال ۵۵۵ ه.ق وفات یافته است. با احتساب حداقل سن برای امامزاده قدمت ونک تهران حدود ۹۰۰ سال است و لذا قدمت شهر ونک بالای ۹۰۰ سال می باشد.

۲- از قدیمی ترین گورستان عمومی ونک که حدود ۵۰ سال پیش تخریب و در محل آن مدرسۀ سمیه تأسیس شده است هیچ گونه مدرکی در دسترس نیست. اما در گورستان شرقی ونک پس از چند ساعت بررسی و تحقیق به سنگ قبری دست یافتیم که ۵۶۴ سال قدمت دارد.

آب و هوا و طبیعت زمین

با عنایت به موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن ونک و مزارع آن در دامنۀ سلسله جبال زاگرس، آب و هوای این منطقه متنوع و معتدل می باشد. مزارعی که در ارتفاعات بالاتر واقع شده اند دارای هوای سردتر و آنهایی که در کف دره ها هستند هوای گرمتری دارند. شهر ونک و مزارع شمس آباد، تنگده (تنگدم)، حنادر و کشتنگان از نقاط گرمتر و مزارع نخودان، کمانه، چمه، اسفراهان و جسور از مناطق سردتر هستند. در نقاطی از دالانکوه و کوه بالا که نسا هستند در بیشتر سالها غیر از سالهای خسکسالی، برف هر سال، برف سال پیش را می بیند. در سالهای قبل از ورود یخ و یخچال به ونک، در گرمای تابستان، مردم مشتری برف یخچال های کوه بالا بودند؛ عده ای برفها را با اره می بریدند و مقداری از گیاه چویل را (برای عطر خوب آن) کنارش می گذاشتند و بر چهارپا حمل می کردند، آنان زمان رفت و برگشت را طوری تنظیم می کردند که بتوانند حدود ساعت ۱۱ صبح قبل از شدت یافتن گرمای تابستان برف سرد را به بازار بیاورند و به فروش برسانند. آنهایی که در تابستان برف و شیره خورده اند و همچنین کشاورزانی که در مزارع حنادر و کشتگان در گرمای تابستان گندم درو کرده اند بیشتر از دیگران خنکی آن برفها را در ذایقۀ خود حساس می کنند.

با توجه به کشاورزی بودن منطقه، نیاز به نصب دستگاههای هواشناسی در چند نقطۀ منطقه احساس می شود. انتظار می رود ادارۀ کل هواشناسی استان از بذل هر نوع مساعدت به این منطقۀ محروم دریغ نورزد.

پستی و بلندی

مرتفع ترین نقطۀ منطقه کوه دارمه است و پس از آن کوه بالا (بین مزارع کمانه و اسفراهان)، کوه دالان با ارتفاع ۳۳۰۰ متر، کوه اشینه و کوه سیاه به ترتیب خودنمایی می کنند. کم ارتفاع ترین (پست ترین) نقطۀ حومۀ ونک از سطح دریا مزارع شمس آباد و تنگده (تنگدم) می باشد.

پوشش گیاهی منطقه

چون پا بر خاک ونک گذاشتید از صخره ها، زمین های مزروعی و باغ ها که بگذرید منطقه را پوشیده از گیاهان وحشی اعم از بوته و درخت خواهید یافت. در بهاران شکوفه ها و گل ها در این سفره گسترده نعم الهی با طراوت و زیبایی هر چه تمامتر خود را به تماشای چشم های مشتاق می سپارند. نخست درختان این منطقه به شما معرفی می شود.

انجیر، بادام، بتک، بلوط، بنیو، بید (شامل بیدمشک، بید مجنون، بید معمولی، جربید که در بافت سبد به کار می رود)، پسته (به صورت محدود)، بنه- ون (پسته کوهی)، تاک، تبریزی، تربک، تیدره (تمشک)، توت، چنار، زردآلو، زربک (زرشک)، سیب (شامل گلاب بهاره، گلدان یا زرد، سیب رد یا قرمز، سیب محلی و …) سپیدار، شن، صنوبر، قژ، کژدرنگ، کل خنگ، کلک (زالزالک)، کی کم، کنده خیش، گردو، گویج (کویج) گینه همان گون است و چندین نوع متنوع دارد از آن جمله کتیرا، گزانگبین، گاوی، بزی، داری، کپی، گیلاس، رز (مو)، وهل (در مورد این درخت در جایی دیگر توضیحات بیشتر داده خواهد شد) هلو، هرزن (ارژن)، لیلی سور.

منایع آبی شهر ونک

آب آشامیدنی و کشاورزی ونک و مزارع آن از سه طریق تأمین می گردد :

چشمه ها

قنوات

رودخانه ها

چشمه ها

در محدودۀ ونک بیشتر از یکصد چشمۀ کوچک و بزرگ جاری است که در خشکسالی ها تعداد زیادی از آنها کم آب یا به کلی خشک می گردند. اسامی چشمه ها به ترتیب الفبا به شرح زیر است : چشمه آقا (دشتک)، چشمه اندوقون (اندوقون)، چشمه امینی (عقدک)، چشمه اوگر(سرتنگ)، چشمه اوسه(چمه)، چشمه اسدالله (پی تل سرتنگ)، چشمه امامزاده معصومه (در صحن امامزاده)، چشمه الخاس (ماز هرزندون)، چشمه اسمی خان (مندک)، چشمه باغ گنجی (دالان)، چشمه بی کس (اسفراهان)، چشمه بید(دره بی چزی)، چشمه بیدهاشم (دره بی چزی)، چشمه بید (کمانه)، چشمه بنیویی (تنگ دالان)، چشمه بنیویی (تنگ سولجان)، چشمه باغ کاله پشتی (دره باغ کاله پشتی)، چشمه پینه زار(سهران)، چشمه پی تل(سرتنگ)، چشمه پس کوهک(سرتنگ)، چشمه پیازی(دالان)، چشمه تک او (دالان)، چشمه تاکی (نگ دالان)، چشمه تنگ شرنا(دالان)، چشمه توه بچول (دشتک اسفراهان)، چشمه تنگوله (چمه)، چشمه تنگوله(چک زار)، چشمه تنگ اشکفت (نخودان)، چشمه تو رودخونه (پرچکون)، چشمه تنگ امامزاده عقدک (عقدک)، چشمه تنگ درپوله (جسور)، چشمه تلگن (تلگن)، چشمه جاغ جاغ (حنا علیشاه)، چشمه چاتی (پای گردنه سهران)، چشمه حنا علیشاه (حنای علیشاه)