میانه در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان دروازه آذربایجان شناخته می شود و با شهرستانهای زنجان، سراب، خلخال، بستان آباد و هشترود همسایه می باشد. ارتفاع شهرستان میانه از سطح دریا ۱۱۰۰ متر و مساحت شهرستان ۵۵۹۰ کیلومتر می باشد.

جمعیت شهرستان میانه بالغ بر ۲۰۷.۷۵۸ نفر است که ۲۴/۶% از کل جمعیت استان آذربایجان شرقی را در ۴۲.۲۳۶ خانوار جای داده است که از این تعداد ۸۴.۱۴۱ نفر در شهرها در قالب ۱۸.۰۱۸ خانوار شهری و ۱۲۳.۶۱۷ نفر در روستاها در قالب ۲۴.۲۱۸ خانوار روستایی به سر می برند. شهرستان میانه با وسعتی معادل ۵۵۹۵ کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان در مسیر راه ترانزیت بین المللی تهران، تبریز و اروپا و مسیر راه آهن تهران، زنجان، میانه، تبریز، جلفا و ترکیه قرار گرفته که ۲۹/۱۲% از کل وسعت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از ۴ بخش (کاغدکنان، کندوان، ترکمانچای و مرکزی) همچنین ۱۷ دهستان که شامل ۳۵۰ روستای دارای سکنه و ۵۴ روستای خالی از سکنه می باشد تشکیل گردیده است.
به نظر آنوبانینی پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به قبل از میلاد مسیح باز می گردد و بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند. وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.
در پی حفاریهایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت؛ یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید.
در کتابهای تاریخی و سفرنامه های جهانگردان نام این شهرستان را “میانج” ثبت کرده اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اکنون نیز (شاید) چون در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده اند. با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر “میانج” نام دیگری چون “گرمرود” داشته و در برخی از کتاب های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام “گرمرود و میانه” استفاده شده است.
رودخانه های متعددی در شهرستان میانه جاری می باشد که موقعیت مناسب آنها باعث رونق کشاورزی و دامداری گردیده که عبارتند از: قزل اوزن، قرانقو، شهر چای، گرم رود، قوری چای، آیدوغموش، آجی چای، ترکمنچای و چندین رودخانه فصلی دیگر که در این شهرستان جاری است در نهایت تحت عنوان سفید رود به دریای خزر می ریزد. بزرگترین کارخانه فولاد شمال غرب کشور (فولاد آذربایجان) در میانه تاسیس و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

فرهنگی

زبان و ادبیات شهرستان

زبان رایج مردم این شهرستان از دیرباز همانند سایر شهرهای آذربایجان، ترکی است که در تمام منطقه با لهجه یکسان تکلم می‌شود.

وضعیت اقتصادی

بخش کشاورزی

شهرستان میانه، با توجه به موقعیت خاصی که دارد و به واسطه دادشتن رودخانه‌های پر آب، برای کشاورزی بسیار مناسب است. رودخانه‌هایی که در زمستان و بهار، در دره‌های عمیق جوشان و خروشان جاری می‌شوند. محصولات عمده کشاورزی این منطقه را گندم، جو و برنج تشکیل می‌دهد. کشاورزان، بذر مورد نیاز خود را خودشان تهیه می‌کنند. همچنین مصرف یکساله خود را از کشت خود تامین می‌کنند و اگر مازاد مصرف داشته باشند برای فروش به بازار عرضه می‌کنند که در سال‌های اخیر خریدار عمده گندم آنان دولت بوده‌است.

بخش صنعت

تعداد کارگاههای صنعتی موجود در شهرستان میانه ۹۲۸ واحد می‌باشد که تعداد ۳۵۶ واحد در نقاط روستایی و تعداد ۵۷۲ واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می‌باشد. از کل کارگاه‌های صنعتی شهرستان ۵۵۵ واحد (۶/۵۹ درصد) آنها دارای یک نفر کارکن و ۱۸۹ واحد (۳/۲۰ درصد) دارای دو نفر کارکن می‌باشد. تعداد ۱۷ کارگاه صنعتی فعال این شهرستان، بیش از ۱۰ نفر کارکن دارد در صورتی که تعداد این قبیل کارگاهها در سطح استان ۸۴۰ واحد می‌باشد. تعداد ۳۰۳ واحد یعنی ۶/۳۲ درصد از کارگاههای صنعتی، در گروه صنایع غذایی و آشامیدنی و تعداد ۱۷۹ واحد (۲/۱۹ درصد) در گروه تولیدات فلزی و فابریکی و ۴۸واحد (۱/۱۵ درصد) در گروه تولید منسوجات فعال می‌باشند. تعداد شاغلین بخش صنعت شهرستان میانه، در سال ۱۳۵۵ بالغ بر ۳۷۰۲ نفر و در سال ۱۳۶۵، ۲۱۵۷ نفر و در سال ۱۳۷۵، ۱۱۸۷۶ نفر بوده‌است. یکی از مهمترین صنایع و کارخانه‌های شهرستان میانه شرکت فولاد آذربایجان می‌باشد.

بخش تجارت و خدمات

در این شهرستان، تجارت در حدمتوسط قرار دارد و بیشتر شامل خرید و فرویش می‌باشد. تجارت به معنای اخص، بازار سرپوشیده شهر را در بر می‌گیرد که بیش از ۶۰ سال قدمت دارد و از رونق خوبی برخوردار است. در این شهرستان، بخش خدمات بالاترین رقم شاغلین را دارد و در بین بخش‌های مختلف خدمات، آموزش و پرورش، از بالاترین درصد کارکنان برخوردار است. همچنین در بخش حمل و نقل و ارتباطات، فعالیتها کار و پیشه، اداره عمومی و بهداشت و مددکاری، واسطه گری‌های مالی و مستغلات و غیره نیز تعدادی جذب شده‌است.

حمل و نقل

راه آهن

شهرستان میانه دارای راه آهن میباشد که به شبکه راه آهن سراسری متصل است. همچنین این ایستگاه یکی از قطب های بسیار مهم راه آهن در سراسر کشور است. چرا که متصل کننده شرق و جنوب ایران به غرب و همچنین غرب ایران به شرق و جنوب میباشد. میتوان گفت راه آهن این شهر جزو ایستگاه های مادر کشور ایران می با شد.