آرامگاه نادر شاه

مقبره كنونى نادرشاه واقع در ضلع شمال غربى چهارراه شهدا ( نادرى سابق)كه پس از حرم حضرت رضا علیه السلام مهمترین موضع توریستى ـ تاریخى شهر مشهد تلقى مىشود، در باغى به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده است. مقبره شامل سكویى دوازده پله اى، محل گور، پوششى خیمه مانند بر روى قبر، سكویى مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پى او، یك غرفه فروش كتاب و دو تالار براى موزه است.

نادرشاه افشار كه براى اولین بار شهر مشهد را مركز حكومت ایران كرد، نادر شاه اولین مقبره خویش را در این شهر میان سالهاى ۱۱۴۵ ـ ۱۱۴۳ قمرى احداث و رقباتى را وقف آن نمود. وى پس از آن هم كه در سال ۱۱۴۸ قمرى رسماً شاه ایران شد و بلافاصله در صدد فتح هند بر آمد، چون از سفر پر غنیمت مزبور بازگشت تصمیم گرفت مقبره دیگرى براى خویش در مشهد احداث نماید. بدین منظور اَمر كرد تا سنگهاى مرمر سیاهِ حجیم و سنگینى را از دهخوارقان آذربایجان به خراسان حمل كنند. بعضى از این سنگها كه بیست تا شصت خروار وزن داشتند هزینه حمل هر مثقالشان یك و نیم مثقال نقره شد، بدان سبب سه قطعه از سنگهاى مزبور را « ایران خراب »،« عالم خراب » و « خراج عالم » نامیدند.

آرامگاه نادر شاه دوم ظاهراً در شمال «خیابان » و مقابل مقبره پیشین ساخته شد، همان جایى كه اكنون آرامگاه نادر شاه قرار دارد. وى بالأخره در سالهاى پایانى عمر در كلات نادرى هم بناى دیگرى مناسب مقبره خانوادگى احداث كرد ( عمارت خورشید ) اما عاقبت در هیچ یك از مقابر سه گانه مزبور به خواب ابدى فرو نرفت. سرِ او پس از قتلش در سال ۱۱۶۰ از قوچان به هرات فرستاده شد، جسد بىسرش هم كه موقتاً در یكى از مقابر ساخته وى در مشهد مدفون شد بعداً توسط آغا محمدخان قاجار به تهران منتقل گردید تا امكان اهانت به آن براى قاجارها آسان تر شود. ضریح نفیس و گرانقدر یكى از مقابر او در شهر مشهد نیز در آغاز سلطنت چهل روزه سید محمد متولى، به عنوان جانشین شاهرخ ( نوه نادر ) در سال ۱۱۶۳ قمرى به حرم حضرت رضا علیه السلام منتقل شد.

بدین سان نادرشاه تا مدتها در شهر مشهد داراى مقبره اى نبود تا این كه قوام السلطنه در اواخر عهد قاجار ( ۱۲۹۶ خورشیدى ) در محل یكى از مقابر ویران شده نادرى آرامگاه جدیدى براى وى ساخت و استخوانهاى او را از تهران به مقبره مزبور حمل كردند. این بناى جدید كه در محل فعلى آرامگاه وى قرار داشت مدتى بر پا بود تا این كه انجمن آثار ملى ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدى درصدد بر آمد آرامگاهى مناسبِ شأن نادرشاه براى وى در همان محل مقبره ساخته قوام السلطنه احداث نماید. این كار از سال ۱۳۳۶ شروع شد و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید.

طراح بنا مهندس سیحون بوده و مجسمه ها را هنرمند فقید ابوالحسن صدیقى ساخته است. مصالح مقبره عمدةً از سنگهاى خشن و سخت گرانیت كوهسنگى مشهد است. بعضى از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعى كننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد. پوشش مقبره كاملاً به مانند چادر عشایرى است، كه نادر در آن زاده و هم كشته شده است. پوشش دیوارهاى داخلى مقبره نیز از سنگهاى مرمر اُخرایى رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را تداعى نماید. از موقوفات كرامند نادرى كه از تصرف وقف خارج شده بود روستاى دهشك در مجاور شهر تابران توس احیا شده و در اختیار موقوفه نادرى قرار گرفته است كه احتمالاً به زودى از محل در آمد آن به بخشى از نیّات واقف بر سر قبر وى عمل خواهد شد.