مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین مربوط به سدهٔ ۱۳ ه.ق است و در تهران، خیابان خیام، بازار پاچنار واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۴۱۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.از مدرسان و وعاظ سرشناس مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین آیت‌الله سید حسین میرپور طهرانی بوده است.به بازار تهران و خیابان ˈ۱۵ خردادˈ که وارد شویم- تهران شاه طهماسبی را می بینیم چراکه قدیمی ترین قسمت تهران اینجا است.به سمت ˈسبزه میدانˈ آغاز می رویم و از سبزه میدان وارد بازار ˈکفاشها (ارسی دوزها)ˈ می شویم، هوای بازار خنک است، خنکی بازار معلول تفاوت سطح آن با فضای بیرونی است.بعد از چند دقیقه گشت و گذار در بازار کفاشها، کمی پایین تر از کوچه ی زورخانه و بعد از رسیدن به بازار ˈپاچنارˈ، به سمت چپ می پیچیم و در بازار پاچنار، مدرسه ی علوم دینی ˈشیخ عبدالحسینˈ و مسجد آن را می ببینیم.

این مسجد یکی از زیبایی های بازار تهران و یادگار دوران درخشان امیرکبیر است.قبل از ورود بر کتیبه ی سر در ورودی نام ˈناصرالدین شاهˈ را می بینیم سپس وارد می شویم. آرامش مسجد انسان را از فضای پرهیاهوی بازار دور می کند. مسجدی کوچک که صحنی مسقف دارد و خنکای مطبوعی را به آدم انتقال می دهد.آرامش مسجد بی نظیر است و سبب می شود انسان بدور از هیاهوی مادیت در عبادت حضرت حق غرق شود.ˈاین مسجد و مدرسه از ثلث امیر کبیر و بنا به وصیت ایشان و توسط مرحوم شیخ عبدالحسین بنا شده است.

شیخ عبدالحسین از مجتهدین بنام و مشهور آن زمان بودند که به وصیت امیر کبیر عمل کرده و کار ساخت این مسجد را با نظارت شخصی خود و در دو جبهه شبستان شمالی و شبستان جنوبی آغاز کرد.
شبستان‌های متعدد و رواق گونه، حجره و سردرهای کاشی‌کاری مسجد مطابق معماری سنتی طراحی و تزیین شده است‌. کتیبه‌های سردر ورودی و ایوان جنوبی مسجد به ترتیب به خط حسین قوللر آغاسی و رجب علی خادم مشهدی است‌. سازنده منبت کاری آن استاد نوروز تهرانی و خطاط کتیبه های آن عبدالله تهرانی بوده است و منبر چوبی مسجد توسط احمد اتفاق وقف شده‌است‌.
در زمان مرحوم شیخ عبدالحسین رونق داشت و ایشان در مدرسه درس می دادند و در مسجد نماز اقامه می کردند و با در گذشت شیخ عبدالحسین مسجد از رونق افتاد و روبه ویرانی نهاد.
تا آنکه تبریزی ها که به تهران آمدند و در این شهر مقیم شدند و وضعیت مسجد را مشاهده کردند لذا به نجف اشرف رفته ازعلمای آنجا اجازه بازسازی و نوسازی مسجد را گرفتند و بعد از بازسازی کامل آن را پایگاهی برای فعالیت های مذهبی خود قرار دادند بنابراین از آن به بعد این مسجد به مسجد آذربایجانی ها معروف شد.
ˈقبل از این تهران صاحب هیات مذهبی نبود و با ورود تبریزی ها و تشکیل هیات های مذهبی توسط آنان در مسجد شیخ عبدالحسین تهران نیز صاحب هیات شد.
در غرب مسجد شیخ عبدالحسین، مدرسه شیخ عبدالحسین واقع است که منبت‌‌کاری آن از آثار ممتاز دوره قاجار به شمار می‌رود و روبروی در اصلی و در مدخل جنوبی سیدولی قرار دارد. مطابق کتیبه‌هایی که با خط نستعلیق و به صورت برجسته نوشته شده، این در به سال ۱۲۷۹ ق به فرمایش آقایوسف و به وسیله استاد نوروز تهرانی ساخته شده است
صحن این مدرسه به شیوه چهار ایوانی است. اتاق‌ها و غرفه‌های محل سکونت طلبه‌ها را در اطراف صحن ترتیب داده‌اند. کاشی‌کاری‌های خشتی هفت رنگ خوش‌طرح و زیبای سردر مدرسه از آثار هنری شایان توجه این مدرسه است.

منابع:
بزنیم بیرون
ویکیپدیا
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران