در این بخش، داده های تحقیق بر مبنای چهار نوع، تقسیم بندی و ارائه شده است كه عبارتند از:

الف) بازی های مشترك بین آذربایجان غربی و استان های دیگر
این بخش شامل بازی هایی می گردد كه اغلب آنها به طور مشترك، در اقصی نقاط كشور و استانهای مختلف به مورد اجرا گذاشته می شود. البته در برخی موارد، اما به طور كلی از وجه اشتراك عمده برخوردار بوده و تقریباً به یك شكل برگزار می گردند. به همین سبب، در بخش الف این قبیل بازی ها با شرح و تفصیلات بیان گردیده است.
تعداد بازی های مذكور، ۱۳ مورد می باشد كه به طور دسته جمعی و با مشاركت افراد متفاوت انجام می پذیرند. البته تعداد بازی های مشترك بین استان و كشور، بسیار متعدد و متنوع می باشد كه فقط به موارد مهم آن در این تحقیق، اشاره گردیده است.
بازی های مذكور با فلسفه و اهداف خاصی به مرحلة اجرا گذاشته می شوند كه از آن جمله می توان به افزایش سرعت، واكنش، چابكی، شجاعت، تیزهوشی، مردانگی و جوانمردی اشاره نمود.
موضوع جالب توجه اینكه اكثر بازی ها بدون وسیله و ابزار خاصی، انجام می گیرند و از این بابت نیز، هزینه و تداركات قابل توجهی نداشته و با حداقل امكانات اجرای آنان میسر می باشد.

ب) بازی های مشترك در بین شهرهای شمال و جنوب استان

تعدادی از بازی های تهیه شده از شهرستان‌ها و بخش‌های استان آذربایجان غربی، بازیی‌هایی را شامل می شوند كه به طور مشترك، در بین مناطق شمالی و جنوبی استان اجرا می گردیدند و این موضوع از آن لحاظ مورد اهمیت بود كه به دلیل كردنشین بودن اغلب شهرهای جنوبی استان، اجرا می‌گردیدند و قرار داشتن شهرهایی مثل اشنویه، پیرانشهر، مهاباد، بوكان و سردشت، در بخش مذكور و همچنین ترك نشین بودن اغلب شهرهای شمال استان و وجود شهرستان‌هایی مانند: سلماس، خوی، ماكو، پلدشت، و سیه چشمه، فرهنگ و آداب و رسوم متفاوت و مختلفی به زندگی مشغول اند و وجود بازی های بومی و محلی مشترك در بین بازی های استان، نشانگر پیوندی عمیق، در بین آداب و رسوم مردم این سرزمین مرزی می‌باشد.
این بازی ها كه تعداد هشت مورد می‌باشند، همگی به صورت دسته جمعی و كم و بیش با اهدافی مشابه دیگر بازی های بخش قبل به مرحلة اجرا گذاشته می شوند كه شرح آنها در قسمت های بعدی ارائه گردیده است.

ج) بازی‌های مخصوص شهرهای جنوب استان

بازی هایی كه در این بخش جمع آوری و ارائه می گردند شامل، بازی های منحصر به شهرستان‌ها و بخش‌های جنوب استان آذربایجان غربی می باشند و به طور اختصاصی در آن مناطق به مورد اجرا گذاشته شده و مرسوم می باشند.
تعداد ۲۵ مورد از بازی ها در این بخش، ارائه شده است كه جملگی از بازی های بومی و محلی و سنتی جنوب استان، به شمار می‌روند و انس و همبستگی خاصی با فرهنگ و آداب و سنن مردمان این قسمت از سرزمین ایران عزیز دارند.
بدیهی است كه تعدادی نیز از بازی های محلی در این شهرستان ها به مورد اجرا گذاشته می شود كه به دلیل عدم داشتن جنبة جسمی و بدنی و قرار داشتن در حیطة فكری و ذهنی در این بخش، منظور نشده است. و امید است كه در آینده به وسیلة محققان دیگری شاهد جمع آوری و ارائه آنها نیز باشیم.
بازیهای مردم جنوب استان آذربایجان غربی نیز، ریشه در فرهنگ كهن این سرزمین دارد و سالیان سال، اجداد و نیاكان ما را در اوقات فراغت به خود مشغول می نموده است. البته همچنان كه ذكر شد، در اغلب این بازی ها اهداف تربیتی و پرورشی خاصی نهفته است كه مسلماً پیشینیان ما در ابداع و به كارگیری آنها، آن اهداف را مدنظر قرار داده و جهت توسعه و افزایش مهارت های جسمی و روحی فرزندان خود، سعی در اجرا و اشاعة آنها می نمودند. مشروح مقررات و نحوة انجام بازی های این بخش نیز، در قسمت های بعدی كتاب ذكر شده است.

د) بازی‌های مخصوص شهرهای شمال استان

از بین بازی های جمع آوری شده در این تحقیق تعداد ۲۵ بازی نیز كه مربوط به شهرستان ها و بخش های شمالی استان آذربایجان غربی می باشند، گزارش و تهیه شده اند. این بازی ها هم كه اختصاص به مناطق شمالی استان دارند، همانند دیگر بازی‌ها، عمدتاً به صورت گروهی و دسته جمعی اجرا می شوند و ریشه در اعماق آداب و سنن مردم دارند.
این بازی ها كه به ارث رسیده و از فرهنگ و سنن اجداد مردمان ساكن در این بخش مرزی ایران زمین می باشند، علاوه بر داشتن ویژگی‌های جسمانی و ورزشی اغلب دارای خصوصیات مهمی در جهت پرورش روحیة جوانمردی، شجاعت، استقامت و این قبیل آثار تربیتی مهم می باشند. این بازی ها نیز به دلیل داشتن شرایط فعالیت بدنی و برخورداری از تحرك و پویایی جسمانی از بین بازی های سنتی مرسوم در استان، استخراج و انتخاب شده اند و تعدادی هم به دلیل عدم برخورداری از فعالیت جسمانی در زمرة بازی های این تحقیق، قرار نگرفته اند.

بازیهای بومی و محلی مشترك بین آذربایجان غربی و استان های دیگر

شعبه شعبه (ارومیه) ـ تسخیر قلعه (ارومیه) ـ خروس، خروس (ارومیه) ـ گم شده را پیدا كن (ارومیه) ـ هفت سنگ (سلماس) ـ وسطی (سلماس) ـ لی لی (سلماس) ـ زوزو (ارومیه) ـ استپ آزاد (ارومیه) ـ گرگم و گله می برم (تكاب) ـ بازی با كمر (ماكو) ـ سوار شدن بر اوستا (سلماس) ـ ملاملك (شوط).
بازی‌های بومی و محلی مشترك بین شهرهای شمال و جنوب استان
پله و دسته (سلماس) ـ چوب و گوی (هله له و كین) (بوكان) ـ توپ عربی (چایپاره) ـ جوراب بازی (بوكان) ـ توپی داری (اشنویه) ـ چوگان بازی (گوبنه) (اشنویه) ـ قار داواسی (بازی با برف) (میاندوآب) ـ هول هول (نقده).

بازی‌های بومی و محلی شهرهای جنوب استان

سوزت زدن با گرز (پیرانشهر) ـ سنگ، پنیر، آبی (شاهین دژ) ـ فتح چاله (شاهین دژ) ـ ملامن چرك چرك (شاهین دژ) ـ شاه و وزیر (اشنویه) ـ نان دادن (نقده) ـ كوس آغانج (نقده) ـ اردك سواری (نقده) ـ برج و سوت (اشنویه) ـ تونادویدو (نقده) ـ هد دار (اشنویه) ـ سوار سوار یا پیاده (اشنویه) ـ سینگه سه (اشنویه) ـ چكدیم اوزاندی (تكاب) ـ شعبان و رمضان (تكاب) چوبت را پیدا كن (تكاب) ـ بازی شبیه راگبی (بوكان) ـ گوش كشیدن (گوی یچرینه) (یوكان) ـ ده س رقاندن (دستمال ربودن) (بوكان) ـ سنگ زیر خاك (سردشت) ـ خوزین (بوكان) ـ زورآزمایی (خوگ مله) سردشت ـ یافتن اشیا (كه گله برین) (پیرانشهر) ـ زود باش بریم (پیرانشهر) ـ گاو گاو كیست (پیرانشهر).
نتایج تحقیق
همان گونه كه از داده های این تحقیق بر می آید، در مجموع تعداد ۶۹ بازی از بین گزارش های تهیه شده از بازیهای مرسوم در استان آذربایجان غربی در تحقیق جمع آوری و به طور مشروح بیان شده است كه از آن میان، تعداد ۱۳ بازی شامل؛ بازیهای بومی و محلی می شوند كه به طور مشترك در بین مناطق شمال و جنوب استان آذربایجان غربی می باشد كه با وجود زندگی مردمانی با فرهنگ و زبان متفاوت، در دو بخش مذكور استان كه اغلب ساكنان شهرهای شمالی ترك‌نشین و ساكنان شهرهای جنوبی استان را كردنشین‌ها تشكیل می دهند. نشان دهندة نقاط مشترك سنتی و پیوندهای فرهنگی مردم می باشد.
در این میان ۲۵ بازی فقط به شهرهای جنوبی استان اختصاص داشته و ۲۳ مورد از مجموع بازی‌های آمده در این تحقیق، منحصر به شهرهای شمالی استان آذربایجان‌غربی می‌باشند.
با توجه به تعداد بازی‌های جمع آوری شده، بازی‌های شهرهای جنوب استان ۳۶/۲۳، شهرهای شمال استان ۳۳/۳۳، مشترك بین شمال، جنوب استان ۱۸/۸۴ و مشترك بین استان و كشور ۱۱/۵۹ درصد را به خود اختصاص می دهند.
نظر به اینكه هدف تحقیق، بررسی و استخراج بازی های بومی و محلی بوده است كه دارای تحرك و فعالیت های بدنی بوده و به نوعی در زمرة ورزشهای سنتی استان آذربایجان غربی قرار می گرفته اند. به همین سبب، برخی از بازی هایی را كه فقط جنبة ذهنی داشته اند، در تحقیق نگنجانیده و همچنین از ارائه برخی دیگر از بازیهایی كه وجه اشتراك زیادی با بازی های مرسوم در كشور دارند، خودداری شده است. لازم به ذكر است كه تعدادی از بازی های مشترك بین استان های كشور در بخش داده‌های تحقیق به عنوان نمونه قید گردیده است.
از مزیت های عمدة بازی های بومی و محلی، علاوه بر همسویی ملّی و فرهنگی آنها با مردم هر سرزمین، متناسب بودن آنها با امكانات و شرایط آب و هوایی و اقتصادی و اجتماعی آنهاست. كه با بهره‌گیری از حداقل امكانات و تجهیزات، قابل برگزاری و اجرا هستند.
از اهداف مهم و اصلی بازی های بومی و محلی آمده در این تحقیق، می توان به افزایش سرعت، قدرت و استقامت بدنی، بهبود واكنش و چابكی، تقویت هوش و ذكاوت، رشد روحیة شجاعت و مقاومت، تربیت خصوصیات مردانگی و جوانمردی، توسعة اعتماد به نفس، تقویت حس همكاری و تعاون، بالا بردن تواناییهای رزمی مانند تیراندازی، بهبود دقت و مهارت های ذهنی ـ افزایش ظرفیت قلبی و تنفسی، ایجاد هماهنگی و تعادل و در نهایت پر كردن اوقات فراغت و بیكاری اشاره نمود.

پژوهشی پیرامون بازی های بومی و محلی آذربایجان غربی
بخش پایانی
میرمحمد كاشف ـ عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه

دو هفته نامه دارالصفا