سبك معماری مسجد چهار ایوانی
ایوانهای شمالی، جنوب و سایر ایوانهای واقع در اضلاع شرق و غرب، مسجد را به شكل مسجدی چهار ایوانی در آورده بود.صحن مسجد كه وسعت زیادی نیز نداشت چهار ضلعی بود و در چهار جانب ایوانهایی داشت با صفههایی در زوایای بالا كه مشرف به صحن بود و دو تا از این صفهها كه در زوایای جنوب شرقی و شمال شرقی قرار داشتند پنجرههایی داشتند كه به كوچهكناری مسجد باز میشد از این صفهها علاوه بر استفادههای جنبی نظیر مكتبخانه و نشیمن بعنوان دیدهبانی و اتاقهای نگهبانی نیز استفاده میگردید.
نمای داخلی مسجد بیشتر كارهای آجری ساده بود كه در قسمتهای تعمیری آن گچبری ساده و در بعضی قسمتها گچبری تزئینی كه اكثراً آیات قرآن بود منتقوش گردیده بود. كف ایوانها از كف صحن اندكی مرتفعتر بود. داخل دیوار ایوانها گچ كاری ساده و نمای خارجی آنها آجرهای برجسته بود.
ایوان شمالی: ایوان شمالی با همان سبك سلجوقی با اندك تغییراتی كه در گچبریهای آن در قرن نهم و دهم و یازدهم هجری بخصوص در زمان حكمرانی حسن بهادر خان معروف به ازون حسن و پادشاهان صفویه داده شده بود، باقی بود
در ایوان شمالی صفهای بود با ویژگیهای یك مكتبخانه كه نشان میداد در این صفه قبلاً ملاها بتدریس میپرداختند ( از این صفه خوانین نیز در مراسم تعزیه خوانی برای تماشای مراسم تعزیه استفاده میكردند
).
در گوشه ایوان شمالی منبری منبت كاری وجود داشت كه مداحان و ملاها بر روی آن مینشستند و به روضهخوانی میپرداختند
.
ایوان جنوبی: ایوان جنوبی احتمالاً در اثر سیل و عوامل نامساعد جوی تخریب و بجای آن ایوانی ساخته شده بود كه سطح داخلی آن با تختههای چوبی تزئین گردیده بود.تختههای بكار رفته در این ایوان با آیات قرآن و نقاشیهای زیبایی تزئین و آراسته شده بود ).
ایوان شرقی: در ایوان شرقی تحولات ساختمانی و تغییر و تبدیلهایی به عمل آمده بود كه سبك معماری آن بدرستی قابل تشخیص نبود.
درب اصلی مسجد جامع در زاویه جنوب شرقی این ایوان واقع گردیده بود ( سر در این قسمت مسجد دارای دو منار كوچك در بالا و تزئینات گچبری بسیار زیبا در متن و دری منبت كاری شده بود).
گلدسته خشتی آجری مسجد نیز در زاویه شمال شرقی این ایوان به ارتفاع ۱۴ متر، بنا گردیده بود. در كل، این ایوان و دو سر درب زیبا و خوش حالت مسجد كه مزین به كتیبههای خط كوفی از كاشی فیروزهای و گچبری زائد الوصفی بود به انضمام بناهای جنبی از نظر ساختمانی وضع مخصوص داشت كه دل هر بینندهای را تسخیر مینمود
.
ایوان غربی: این ایوان بصورت سایهبانی در جلو درب ورودی به صحن زیر گنبد ساخته شده بود. سبك معماری این ایوان نیز بخاطر تغییراتی كه در ادوار مختلف داده شده بود چندان مشخص و گویا نبود ولی زیربنای اصلی آن به زمان سلجوقیان میرسید
.
قبلاً ساختمان صحن و بناهای اطراف صحن طوری ساخته شده بود كه درب ورودی تمام حجرهها بطرف درب اصلی باز میشد در داخل حجرهها واطاقها علاوه بر آثاری كه از زمانهای پیش برای سوگواری ماه محرم جمعآ وری شده بود. سكوهایی برای نشستن در چهار طرف دیوارها ساخته بودند كه مردم محل در این حجرهها قرآن و سواد میآموختند. گویا در زمانهای صفویه و قاجاریه از این مسجد علاوه بر ادا نماز جماعت و اجرای مراسم سوگواری و روضهخوانی بعنوان مكتب خانه نیز استفاده میشده است. ملاها یكی از دیگری در آن به تدریس قرآن مجید و همچنین كتب قدیمی میپرداختند ( از جمله كتبی كه در قدیم جهت سوادآموزی توسط ملاها به دانشآموزان آموخته میشد میتوان از كتب نصاب – حیله المتقین – مفاتیح الجنان – پنجلهم و سیاق ) را نام برد كه هر بار یكی از آنها به اتمام میرسید شاگرد میتوانست آن كتاب را كاملاً بخواند و حتی به همدرسان یا شاگردان دیگر بیاموزد. احترام و اراداتی كه اهالی میمه و دهات مجاور نسبت به این مسجد دارند اهمیت خاصی به آن بخشیده است. بطوریكه آنرا نه تنها یك مكان مقدس و خانه خدا كه مكان نماز است میداننند بلكه از طرفی عقیده دارند كه این مسجد امامزاده و شفا خانه است و حاجات دردمندان و گرفتاران را برآورده میكند و از اقصا نقاط این منطقه برای تبرك و عرض ارادات به اینجا میآیند و هدایایی بعنوان تقریب به مسجد اهداء میكنند
.
محراب مسجد جامع
در طرف قبله مسجد جامع محرابی وجود دارد كه قبلاً سنگی زیبا و حجاری شده بصورت كتیبهای منقور از خطوط برجسته كوفی آنرا تزئین كرده بود
محراب و اطراف محراب مسجد قبلاً بسیار زیبا و با نقاشی،گچبری و كاشیهای نفیس و دارای تزئینات پیچیده و منحصر بفردی بود كه درتاریخ ۵۵۱ هـ ق توسط ابوطاهر حسین بن غالی از اهالی كاشان بنا گردیده بود. در بازسازی مسجد اطراف محراب تخریب و سنگ محراب آن به موزه ایران باستان منتقل گردید و اطراف محراب دوباره توسط
مرحوم صدرالسلام با گچبریهای زیبا و زائد الوصفی گچبری گردید.
مرحوم صدرالسلام آیات قرآن را بصورت گل و بته با مهارت خاصی در اطراف محراب گچبری نموده است
.تزئینات مزبور تمامی اطراف محراب و هلال طاقنماهای اطراف و پشت بغلهای هلالها و ستونهای گرد طرفین زیر گنبد وایوانها و سر در ورودی را فرا گرفته است. و از نظر گچبری از كارهای بسیار ممتاز و برجسته مساجد ایرانی است.



منبع: سیری در ایران