با تشکیل پایگاه سازه‌های آبی و گسترش فعالیت‌های پژوهشی پیرامون این سازه‌ها ابتدا پرونده مجموعه آسیاب‌های شوشتر که سال‌ها در لیست پیشنهادی ثبت جهانی ایران قرار داشت تهیه گردید. اما به پیشنهاد و نظر کارشناسان میراث جهانی یونسکو مبنی بر اینکه محوطه آسیاب‌ها تنها بخشی از مجموعه به‌هم پیوسته سازه‌های آبی در شوشتر است تهیه پرونده منظومه آبی تاریخی شوشتر در دستور کار قرار گرفت. این پرونده پس از تکمیل و رقابت موفقیت‌آمیز در مقایسه با آثار پیشنهادی دیگر، از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دهمین اثر ایران به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه شد. سرانجام در نشست سالانه اعضای این کمیته در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، این پرونده با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.

معماری از اجتماعی ترین اشكال بروز هنر ، فرهنگ، توانمندی یك ملت و زمینه شناخت تاریخ گذشته و امكان تبلور آینده آن است. با این باور و بر اساس فرصتی كه در سال های اخیر برای شناخت معماری شهری، تولیدی و معماری مبتنی بر آب در شهر شوشتر و پیرامون آن دست داد، سعی در طرح بزرگترین مجموعه آبی و ویژگیهای آن خواهیم كرد تا به پیشنهاد مشخص در این زمینه برای حفظ میراث ارزشمند و توان آفرین آن برسیم. نقش تولیدی آب و اثر توزیع و بهره برداری از آن در شكل گیری سیستم حكومت و نظام كالبدی در كنار فعالیتهای دفاعی و اقلیمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ایجاد اولین امكان عبور از كارون عظیم و پهناور، مهار و بهره برداری از آب و انرژی آن به مدد پشتكار، هوش و درایت پدران ما در طی هزاران سال، یكی از بزرگترین و كهن ترین مجموعه های دست ساخت بشر تا پیش از دوران انقلاب صنعتی را پدید آورده است. مجموعه ای كه در طول كیلومترها ادامه می یابد و در طی هزاران سال كامل می شود و در جوار خود یكی از هوشمندانه ترین اشكال بروز معماری شهری–آبی را به وجود می آورد.

از شگفتیها و فرازهای این كار آبی، ایجاد مجموعه عظیم چند عملكردی، در طول نزدیك به یك كیلومتر شامل عناصر اصلی زیر می باشد:

الف) بند میزان با هدف اصلی تقسیم آب كارون به دو شاخه دو دانگه(گرگر) و چهار دانگه(شطیط).

ب) نهر داریون(داریوش) با كانالها و دریچه های متعدد و اهداف گوناگون و پیچیده ای چون آبیاری جزیره میان آب به وسعت حدود چهل هزار هكتار با تقسیم بندی ها و دریچه های بسیار دقیق كانالها، آب پخش كن ها، پلها و نهرهای مفروش و… . همچنین تامین آب شرب شوشتر و نیز ایجاد دسترسی ویژه به قلعه شاهی سلاسل.

ج) پل بند شادروان به عنوان دریچه خروجی و تنظیم ارتفاع آب در نهایت غربی این مجموعه آبی به منظور سوار كردن آب شطیط بر روی نهر داریون و ایجاد امكان عبور از كارون در شاهراه اصلی شرقی غربی منطقه در مسیر شاهی تیسفون تا پاسارگاد.

د) ایجاد تعداد زیادی كانالهای فرعی برای آبیاری و به راه انداختن آسیابها و استفاده صنعتی از انرژی آب.

ه) كف سازی سنگی كارون در این فاصله به منظور تثبیت كف رودخانه.

و) ایجاد عمارت كلاه فرنگی برای كنترل میزان ارتفاع آب و نظارت بر عملیات در محدوده این مجموعه.

ز) و در نهایت خود قلعه سلاسل به عنوان مركز فنی، حكومتی و مدیریت آب منطقه.

گلوگاه دستیابی و كنترل خوزستان و آب آن عمدتاً در این منطقه شكل گرفته و تجلی آن قلعه سلاسل است كه به تناوب از دوران ایلامی تا اواخر قاجار، محل استقرار حكومت محلی برفراز صخره شوشتر بوده است. این مجموعه عظیم چنانكه گفته شد در فاصله بند میزان تا پل بند شادروان كامل می شود و به صورت چند منظوره آب كارون را در طول نزدیك به یك كیلومتر، چند متر بالا آورده، از آب و انرژی آبی آن بطور شگفت انگیزی در طول چهل كیلومتر اراضی جنوبی شوشتر تا بند قیر یعنی دشت میاناب (میان او، مینو، بهشت) را به یكی از سرسبزترین مناطق دنیا مبدل كرده بوده است. كانالهای دستكند و دست ساخت متعدد و پلهای آب بر و پل بندها و آسیابها و دیگر تاسیسات آبی صنعتی نه تنها شهر شوشتر را سیرآب و تهویه می كرده، بلكه یكی از سرسبزترین و آبادترین مناطق را برای تولید انبوه و گسترده و كشاورزی (چونان انبار بزرگ غله) خلق كرده است.

كشاورزان در حاصل تولید، شهر نشینان و نیروهای نظامی و دیوانی نیز از بازار تولید تغذیه می كرده اند، به نحوی كه منطقه خود بستر تمدنها و شهرهای مهمی چون احتمالاً هیدالو (ایلامی هخامنشی) دستوا(پارتی- قبل و بعد از اسلام عسكر مكرم) و شوشتر كنونی(ساسانی) بوده است.

در ادامه این تاسیسات آبی ، پیرامون شاخه های كارون عناصر متعدد دیگری شكل گرفته اند كه از آن میان می توان به مجموعه شگفت انگیز پل بند گرگر، مجموعه آبشارها(حدود پنجاه آسیاب كه در خدمت كشاورزی منطقه بوده است)، برج عیار و تاسیسات منظم آن، بند زیبای ماهی بازان (خدا آفرید)، پل بند لشكر، بند خاك و بسیاری از دیگر پلها و آب پخش كن ها و كانالهای و تاسیسات در دو سوی جزیره میان آب (و نیز شماری از عناصر هنوز ناشناخته) اشاره كرد. رد این مجموعه را بوسیله كانال دستكند مسرقان از بند قیر تا شرق اهواز و نیز تاسیسات آبی–صنعتی كهن اهواز می توان پی گرفت. كار انسانی شگفت انگیزی كه به قول مهندس حامی اجازه نمی داده است حتی یك قطره از آب كارون هدر رود و به دریا بریزد.

این مجموعه عظیم در واقع تنها با پشتیبانی مالی، نظامی، اداری و فنی وبویژه مدیریت بسیار هوشمندانه و قوی حكومتهای متمركز و مقتدر در كشور و نمایندگان آنان به صورت شاهكان و میرآبها و مهندسان میسر می شده است به نحوی كه حكومت در منطقه خوزستان همواره با مدیریت مهندسی آب در هم آمیخته بوده است و بر این اساس می توانسته پا بر جا بماند و انبار غله منطقه و تولیدات گسترده صنعتی آن باشد.

مدیریت آب خوزستان به قدری تخصصی و مهم بوده است كه حتی با تغییر حكومتها تغییر نمی كرده و تا حمله مغول هم كمابیش سرپا بوده است. این مجموعه عظیم تر از آن بوده است كه با توان افراد و حتی حاكمان محلی قابل كنترل و اداره باشد.

در نتیجه مركز مدیریت و مهندسی آب خوزستان در طول تاریخ بطور عمده در قلعه سلاسل شكل می گرفته است و حاكم خوزستان كه خود میراب خوزستان و مسئول تشكیلات فنی آن بوده، عنصر مهمی در مجموعه حكومت كشور به حساب می آمده است. وزارت «كست افزوده» ساسانی با وظیفه مدیریت پیمودن و آب، شاید از همین قلعه سلاسل هدایت می شده است.

هر زمان قدرت و تمركز حكومتهای مركزی افول كرده، در معرض تهاجمها و نابسامانی قرار گرفته است، این مجموعه در هم پاشیده و از كارآیی و رونق افتاده است. با ضعف قدرتهای متمركز ناشی از جنگ و تهاجم و ضعف مالی و نظامی و قطع ارتباط متقابل حكومت منطقه و حكومت مركزی این ماشین عظیم كه به مراقبت پر هزینه و سنگین دائمی مالی نظامی و فنی نیازمند بوده است از كار می افتاده و قحطی و ویرانی در منطقه رخ می نموده است. (نمونه های تاریخی بقا و زوال از این دست را در این منطقه و در بین النهرین بسیار می توان یافت)

به همین سبب آب همواره عنصر مورد ستایش، مطهر، مقدس و مهمی در اعتقادات و سنن مردم این مرز و بوم بوده است. با توجه به بحث فوق روشن است كه مطالعه سیستم آبی خوزستان، ریشه ها، زمینه های تاریخی و عناصر آن نه تنها خود فی نفسه بسیار مهم و پر جذبه است، بلكه زمینه منحصر بفردی برای شناخت علت پدیدار شدن حكومتهای مقتدر و متمركز آسیایی و شكل خاص آن در ایران بشمار می آید.

در این راستا با همكاریهای ویژه فرهنگی، دانشگاهی و بخصوص سازمان میراث فرهنگی، با زمینه های معماری، معماری شهری، شهرسازی، باستانشناسی، تاریخ، هنر، مردم شناسی و جامعه شناسی در منطقه به آموزش و انتقال تجربه بی نظیر نیاكان در طول هزاره ها در مهار بزرگترین رودخانه كشور، در جهت ایجاد تمدنی بزرگ همت گمارده ایم.

این جاری بی زوال كه در جهت تكامل زندگی، تولید نعم مادی و جهت احیای شهر و منطقه در گذشته كار كرده است، امروزه با هدف استخراج علوم در ایران باستان در فن ابیاری و تبدیل به یك مجموعه فرهنگی، تفریحی و تولیدی از طریق احیای بخشهایی از سیستم آبی گذشته، و نیز محلی برای جلب سیاحان، به صورت یك پارك موزه گسترده، بررسی می شود؛ تا به حفظ میراث و انتقال شگردها و تجربه های تولید كهن و شناخت علمی اسرار زندگی پیشینیان كمك كند. بی تردید این مجموعه بر اساس همه نظرات كارشناسی سودی سرشار برای مملكت ببارخواهد آورد.