بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معماری:

بند ماهی بازان محققاً برای بالا آوردن فشار آب و بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است ورشته سنگی وسط دره ی مصنوع را طوری مرمت كرده اند كه در هر كجا حفره ای یا سنگ غیر مقاومی بوده آن را گرفته و تبدیل به صخره و دیوار مقاومی در برابر فشار آب نموده اند وبر فراز آن دیواره هایی برای جلوگیری از آب ساخته اند كه اكنون دو قسمت این دیوارها باقی مانده است یك قسمت تقریبا در منتهی الیه بازوی شرقی رودخانه كه دیواری است مركب از دو قطعه موازی به ارتفاع ۵/۱متر پابرجاست وقسمت دیگر آن تقریبا در اواسط بند است و مركب از سه دیوار موازی است كه بستر رودخانه را بطور عمودی قطع می كنند وسه مجرای آب آنها را از یكدیگر جدا می سازد و ارتفاع تقریبی دیوارها كمابیش بین ۲تا ۴متر باقی مانده است. در اوائل بند یعنی در منتهی الیه غربی بند آثار چند كانال كوچك كه به صورت یك جوی با عرض نیم متر در سنگ بریده اند باقی است و پیداست با توجه به آثاری كه چند قدم پایین تر از این قسمت و در جنوب آن واقع است اینجا سدی به فرم سدهای نعل اسبی بوده كه دو انتهاء آن كوتاه ساخته می شده تا فشار جانبی آب ابتدا و انتها سد را بیشتر ازسایر قسمت ها تحت فشار قرار ندهد وموجب شكستن آن نگردد.

نقشهایی ایجاد شده توسط آب بر روی تخته سنگ

كه این ابداع و تمهیدات برای افزایش مقاومت سد در جلگه خوزستان بی سابقه نیست و نمونه های از آن در بند بهمن دشت بزرگ بلوك عقیلی قابل مشاهده است.

در طول سد آبراهه هایی كه معلوم است جای دریچه و محل ریزش آب سد به قسمت سفلای آن بوده قابل مشاهده است.

سبك معماری سد شبیه سدهای ساسانی ست كه مانند بیشتر سدهای منطقه هم برای انباشتن آب و هم برای عبور و مرور مورد استفاده قرار می گرفته است و از روی آن می توانستند از شهر یا منطقه دستوا به منطقه دیگر آمد و شد نمایند.

در كتاب فن و آبیاری پل عظیم خدا آفرید در اهواز و پل بند خدا آفرین در شوشتر ذكر می شود.

معرفی:

برخی از مورخین احتمال می دهند اراضی معروف به ماهی بازان همان مكان قدیمی شهر دستووا بوده كه شامل آثاری از دوره های الیمائید، پارت و ساسانی است و مدارج پیشرفت و تمدن را تا صدر اسلام طی نموده و از آن پس شاید به علت خراب شدن سد اصلی و آمدن سیل بصورت ویرانه ای در آمده و متروك گشته و تا كنون نیز مسكون نگردیده است.

منطقه ماهی بازان یا شهر دستوا از شمال به جنوب به طول ۲ كیلومتر و از مشرق به مغرب در همین حدود حد فاصل بین دو رودخانه گرگر و داریون می باشد.

رودخانه گرگر كه در اثر تغییر مسیر، قسمت مهم آثار ماهی بازان را ویران نموده است احتمالا در اثر همان طغیان اولیه تغییر مسیر داده و بیش از ۵۰۰متر از محل اولیه در حاشیه اراضی ماهی بازان جلو رفته ودر نتیجه این قسمت از آثار باستانی طعمه طغیان رودخانه شده و از بین رفته است.

بعد از جلگه دستوا در كنار شهر شوشتر و پس از بقعه علی كامدیده ،در عرض یك دره ی گلین كه پیداست با دست ساخته شده و حفاری كرده اند تا مجرای رودخانه وبستر رود متناسب با فشار آب بوجود آید، بقایای یك بند قدیمی باقی مانده است كه در زبان مردم شوشتر به بند ماهی بازان شهرت گرفته و سالخوردگان آن شهر آن را بند خدا آفرین هم می نامند.

انتخاب این محل و بریدن تپه ها به منظور هموار ساختن بستر رودخانه خروشان خود از عجایب كار آدمی است و قابل توجه است كه یك رشته سنگی محكم سرتاسر عرض بستر رودخانه را در برداشته وبرروی این رشته سنگی محكم طبیعی، بنیان سد را گذاشته اند.

در تحفة العالم وجه تسمیه خدا آفرین را اینگونه شرح می دهد: در گذشته هر بنایی كه ساختمان آن از صخره های طبیعی سطح زمین بود، خدا آفرین نامیده می شد.

متون تاریخی

-تذكره شوشتر تالیف سید عبدالله جزایری

در یك فرسخی شهر بندی است خدا آفرین از سنگ خارا كه شكارگاه ماهی است مشهور به بند ماهی بازان و در اطراف آن آثار چرخاب بسیار است.

-تحفة العالم میر عبداللطیف خان شوشتری، صفحه ۶۴

پایین تر در یك فرسخی شهر بندی است از سنگ خارا، خدا آفرین مشهور به بند ماهی بازان كه صیادان در آنجا شكار ماهی كنند و در اطراف آن آثار چرخابها نمایانند و آسیاها تا حال هستند كه در طغیانی آب سیل كه آسیابهای شوشتر زیر آب می مانند مردم به آسیابهای ماهی بازان آرد كنند و به سبب ارتفاع آن بند و آسیابها، آب سیل به آنها نمی رسد.