شرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك بخش عمده ای از ایران، تاثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است، به گونه ای كه از دیرباز در بیشتر دشت های وسیع ایران برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی توانایی های خود، ده ها كیلومتر قنات حفر كرده اند. آنها در كنار ساخت قنات ها و سدها، به ذخیره سازی آب های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل های گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، آب انبار را بنیان نهاده اند.
آب انبارها در بافت شهرهای حاشیه كویر، مركز بسیاری از آبادی ها و شهرك ها و محله ها بوده اند و در بسیاری از محله ها، بزرگ ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می رفتند.
آب انبار ها شامل یك مخزن بزرگ به شكل مكعب یا مكعب مستطیل یا استوانه ای شكل در داخل زمین بودند كه روی آن را با طاق قوسی یا گنبدی می پوشاندند.
در بعضی از موارد، پوشش سقف آب انبار در نواحی كوهستانی خصوصا در مناطق خوش آب و هوا و جنگلی، به صورت مسطح بوده و با چوب و كاهگل پوشیده می شد.
این مخازن معمولاپایین تر از سطح زمین بودند و از طریق چند پله به آن می رسیدند.
یكی از نكات مهم برای تعیین مكان آب انبار، نزدیكی آن به آب جاری در فصول پرآب بوده است. مخزن آب انبار دریچه ای دارد كه متصل به جریان آب قنات یا نهر است. در مواقع پر كردن مخزن، مسیر عبور آب را كاملاتمیز كرده و آن را از هرگونه آلودگی پاك می كردند و بعد از باز كردن دریچه، آب به مخزن راه یافته و آن را پر می كرده است.
در نواحی كوهستانی به رغم بارندگی نسبتا بیشتر از نواحی گرم و خشك و وجود چشمه ها و رودخانه های دائمی یا فصلی مردم همچون سایر نواحی گرم و خشك، برای ذخیره آب قابل شرب، معمولااز آب انبار استفاده می كردند؛ هر چند كه تعداد آب انبارها در این نواحی كمتر از مناطق گرم و خشك است. یكی از این آب انبارها كه اخیرا پرونده آن برای ثبت ملی به میراث فرهنگی استان ارسال شده، آب انبار شهر خامنه است.
این آب انبار در خامنه استان آذربایجان شرقی و در زبان آذری به قیرخ ایاخ (چهل پا) یا چهل پله معروف است.
آب انبار خامنه در محله میرپنج و در نزدیكی مسجد تاریخی حسین خان میرپنجه قرار دارد و قدمت آن بنا به گفته اهالی شهر به اوایل دوران قاجاریه می رسد.
آب انبار خامنه با آب انبار های استان ها و مناطق كویری كشور متفاوت است و این تفاوت ها می تواند جذابیت خاصی برای گردشگران داشته باشد، چرا كه این آب انبار برخلاف انواع كویری اش منبعی برای نگهداری آب ندارد زیرا به دلیل فراوانی بارش برف و باران در خامنه، آب مورد استفاده اهالی همیشه در قنات ها موجود بوده است.
این آب انبار در مسیر قنات چنار خامنه در كنار درختان چنار ۱۴۰۰ ساله خامنه احداث شده است.
با توجه به این كه آب در آب انبار خامنه همیشه در جریان است، همواره می توان آب زلال و گوارا از آن برداشت كرد.
این آب انبار در انتهای یكی از كوچه های بن بست محله میرپنج قرار دارد. بعد از عبور از بیست پله به آب روان قنات می رسیم. با مشاهده مسیر آب در انتهای آب انبار یك دالان سنگی دیده می شود كه آب از یك طرف آن وارد شده و از طرف دیگر به سمت قنات چنار خامنه ادامه مسیر می دهد.
در دو طرف دالان منتهی به انتهای آب انبار كه در عمق زمین حفر شده است، ۲ دیوار سنگی را مشاهده می كنیم كه سقف آجری هلالی شكلی را به دوش می كشند.
آب این آب انبار در فصول مختلف سال متغیر است و در فصول بارندگی به دلیل جذب آب بیشتر در سرچشمه قنات، آب موجود در آب انبار بیشتر و در فصل تابستان مقدار این آب كاهش می یابد، اما این نكته كه آب در آن همیشه جاری است یك امر بدیهی است.
نزدیكی این آب انبار به مسجد تاریخی حسین خان میرپنجه و درختان چنار ۱۴۰۰ساله، یك محیط گردشگری مناسب را پدید آورده كه می تواند نقش بسزایی در توسعه امر گردشگری در شهر خامنه داشته باشد.