از سال‏ها قبل در این‏ اندیشه بودم که به نحوی‏ اشیایی که استفاده از آن‏ها منسوخ شده یا وسایلی که‏ ارزش تاریخی دارند جمع‏آوری شود،تا در فرصت مناسب به صورت مجموعه‏ای در معرض دید عموم قرار گیرد.لذا اشیاء مناسب در محل‏هایی که ممکن بود،نگه داری و از سال ۱۳۷۰ فرصت مناسبی به دست آمد و بخشی از اشیاء به زیر زمینی‏ به مساحت تقریبی ۳۰ متر مربع در مرکز تربیت معلم شهید بهشتی‏ اردکان منتقل شد ولی استقبال مردم و مسئولان از این موزه کوچک‏ از یک طرف و اهدای اشیاء موجود در منازل توسط مردم از طرف‏ دیگر باعث شد تا موزه به محل بزرگ‏تری که دارای ۱۱۰ متر زیر بنا بود منتقل شود و در دهه مبارک فجر ۱۳۷۱ توسط معاونت محترم‏ عمرانی استان داری یزد افتتاح شدو این سر آغاز یک حرکت نوین‏ بود برای ایجاد موزه‏ای بزرگ.از آن پس به واسطه تلاش شبانه روزی‏ هم کاران در مرکز تربیت معلم شهید بهشتی و تبلیغات خوبی که برای‏ اهدای لوازم و اشیاء صورت می‏گرفت به سرعت بر حجم موزه‏ افزوده و در نتیجه می‏بایست به محل مناسب تری منتقل شد تا زیر زمین‏ کتاب خانه عمومی آیت الله فاضل را که محل نسبتا مناسبی بود در اختیار موزه قرار دهد. در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۷۲ توسط استان دار محترم یزد رسما موزه‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود) در محل مذکور افتتاح شد و در آن روز موزه تشکیل شده بود از بخش‏ مردم‏شناسی و چند قطعه اشیاء قدیمی،تعدادی کتاب چاپی و خطی،چند عکس از علمای‏ اردکان و…. بازدید گسترده دانش آموزان‏ و قشرهای مختلف مردم از موزه‏ باعث شد تا اشیاء مناسب به هر نحوی که شده اعم از اهدایی یا ابتیاعی تهیه و بعدا هم‏ بخش‏های گیاه‏شناسی و جانورشناسی به آن اضافه شود. اخیرا نیز طرح استفاده از مجسمه برای به نمایش گذاشتن‏ نحوه به کار گیری وسایل کار و زندگی مردم در دستور کار قرار گرفته و چند مجسمه آن نیز ساخته‏ شده است. با توجه به روند رو به رشد موزه،نیاز مبرمی به بودجه جهت‏ احداث ساختمان مناسب و تهیه تجهیزات لازم می‏باشد.امید است‏ مسئولان محترم نیز در این مورد هم کاری لازم را مبذول دارند. نحوه جمع‏آوری اشیاء نحوه جمع‏آوری اشیاء خاطرات گوناگونی دارد که هم شیرین‏ است و هم شنیدنی،اما به نگاهی گذرا به آن بسنده می‏شود.امید است این نوشته کوتاه بیان‏گر حدیث مفصل آن شود.اما مهم‏ترین‏ مسئله در جمع‏آوری اشیاء اعتماد مردم به مسئول یا مسئولان موزه‏ بود که اساسی‏ترین نقش را در این موضوع ایفا کرد. اولین بار در اوایل سال ۱۳۶۰ هنگام تخلیه منزل یکی از رجال‏ معروف قرن گذشته اردکان تقاضا شد که بعضی از وسایل آن را برای‏ موزه‏ای که هنوز هیچ نام و نشانی از آن وجود نداشت در اختیار ما گذراند که با گرمی تمام پذیرفته شد و یک جلد کتاب خطی کوچک‏ هم راه با تعدادی از وسایل زندگی به ما تحویل داده شد.مدت‏ها این‏ اشیاء در خانه‏ای معمولی نگه داری می‏شد و ۱۰ سال بعد به عنوان‏ اولین اشیاء وارد موزه شد.سپس اعلامیه‏ای در نماز جمعه قرائت‏ شد که در آن از مردم خواسته شده بود وسایل غیر ضروری قدیمی‏ خود را در اختیار موزه قرار دهند و بلافاصله جمع‏آوری و ردیابی‏ اشیایی که موردنظر بود آغاز شد و کارکنان زحمت کش مرکز تربیت‏ معلم شهید بهشتی(آموزش کده فنی فعلی)کوچه به کوچه و خانه به‏ خانه در این وقت راه صرف کردند و از درون خانه‏های قدیمی و انبارهای متروکه قطعه‏قطعه اشیایی را که گرد و غبار چندین ساله روی‏ آن‏ها را پوشانده و به دست فراموشی سپرده شده بودند بیرون آورده‏ و با زحمت فراوان به موزه منتقل کردند. در مرحله اول برای به دست آوردن وسایلی به خصوص تلاش‏ فراوان به عمل آمد،مانند لوازمی که برای تهیه نخ و پارچه به کار می‏رفته است از قبیل:چرخ دونه بری که پنبه دانه را از پنبه جدا می‏کند.کمان حلاجی،چرخ ریسی،چرخ ماسوره،منجنیق برای‏ تهیه تار کرباس،دستگاه کرباس بافی،چرخ طناب تابی،چرخ‏ مومتابی،و…خوشبختانه هم راه با آن‏ها اشیاء جالب دیگری نیز به دست آمد و حضور در محله یا خانه‏ای باعث می‏شد تا همسایگان‏ نیز از وجود موزه با خبر شده و هرچه در توان دارند به موزه کمک‏ کنند.راستی این هم کاری و اعتماد مایه مباهات و افتخار و تشکر می‏باشد و امروز در سایه این تلاش و نگه داری موزه کوچک سال‏ ۷۰ به یکی از جالب‏ترین موزه‏های مردم‏شناسی کشور تبدیل شده‏ است. بعد از جمع‏آوری وسایلی که از قبل در نظر گرفته شده بود،اشیاء دیگری در لیست قرار گرفت و جست‏وجو برای یافتن آن‏ها آغاز شد.شب و روز به سراغ خانه‏های قدیمی می‏رفتیم و آن‏چه را که‏ ممکن بود جمع‏آوری می‏کردیم.این اقدام چنان در میان مردم مؤثر بود که گویی هریک از اهالی اردکان موزه را جزئی از زندگی شخصی‏ خود میداننست و کمک کردن به موزه تنها به قشر و طبقه خاصی‏ اختصاص نداشت بل که از بچه کوچک چند ساله تا پیر مرد و پیر زن‏ سال خورده با علاقه وافر هر چیز را که می‏توانست در غنی‏تر کردن‏ موزه مؤثر باشد به این مجموعه اهداء می‏کرد.شاید هیچ گاه فراموش‏ نشود که کودک پنج ساله‏ای که یک جعبه کوچک قدیمی در اختیار داشت و اسباب بازیش را در آن می‏گذاشت به محض اطلاع با آغوشی‏ باز آن را به موزه هدیه کرد و در کنار آن پیر مردی که روزهای آخر عمر خود را می‏گذراند برای تحویل وسایل زندگیش به موزه،ما را به‏ خانه خود دعوت کرد.شاید این‏ها یک حماسه ملی باشد و ثبتشان‏ سر مشقی برای آیندگان قرار گیرد. مسئله دیگری که در جمع‏آوری اشیاء نقشی مؤثر داشت اصرار مسئولان موزه برای گرفتن بعضی اقلام بود.شاید سماجت و اصرار بیش از حد ما در گرفتن بعضی اشیاء چنان مؤثر واقع می‏شد که صاحب شی‏ء بیش از این توان مقاومت را نداشت و ناگزیر به‏ موزه هدیه می‏کرد یا یه قیمت مناسبی آن را به ما می‏فروخت.گاهی‏ برای انتقال بعضی از اقلام ناچار می‏بایست مسافت زیادی را پیمود و در روستاهای اطراف اردکان پرسه زد،اما همه سختی‏ها و ناراحتی‏ها را به جان خریدیم تا موزه‏ای آباد و جالب و پر رونق و دیدنی تشکیل شود که خوش بختانه چنین هم شد. بخش‏های گوناگون موزه‏ ۱-بخش مردم‏شناسی جمع‏آوری و حفظ و حراست اشیاء و وسایل کار و لوازم زندگی‏ مردم در گذشته‏های دور و نزدیک اعم از این‏که این لوازم و وسایل‏ منسوخ شده یا هنوز هم تا حدودی در بعضی مناطق مورد استفاده‏ قرار می‏گیرند،از اهمیت اساسی برخوردار است. با توجه به این‏که اشیاء منسوخ شده در حال از بین رفتن است و به احتمال زیاد تا چند سال دیگر نمی‏توان اثری از آن‏ها به دست آورد لذا لازم بود در اسرع وقت به جمع‏آوری این اشیاء پرداخت.حتی‏ اگر برای موزه هم مناسب نباشد فقط نگه داری آن‏ها حائز اهمیت‏ است.اگرچه به نظر می‏رسد به علت گذشت زمان امکان جمع‏آوری‏ همه آن‏ها نباشد ولی سعی شده تا حد ممکن این آثار ارزش‏مند گردآوری و آثار منسوخ شده نیز مرمت و بازسازی شود. بعلاوه برقراری ارتباط بین نسل قدیم و نسل جدید و آشنا کردن‏ نسل فعلی و آینده با نحوه زندگی و کار و تلاش پدران خویش و آشنایی با وسایل زیستی و کاری آنان اعم از وسایل کار و لوازم‏ زندگی،نوع پوشش،لباس،وسایل نگه داری مواد غذایی و غیره و از همه مهم‏تر آشنایی با صنایع دستی و هنر مردم منطقه که در بعضی‏ موارد در نوع خود بی‏نظیر بوده است و اطلاع از سیر تحول زندگی‏ مردم هم راه با نحوه به کار گیری وسایل زندگی در ادوار مختلف از انگیزه‏های اصلی ایجاد این بخش بوده است. بخش مردم‏شناسی در حال حاضر این بخش از غنی‏ترین بخش‏های موزه محسوب می‏شود و بیش‏ از ۱۰۰۰ قطعه اشیاء و لوازم زندگی مردم اردکان در آن به نمایش‏ گذاشته شده است.این اقلام بعضی به صورت مجموعه و بعضی‏ به صورت منفرد می‏باشند.مهم‏ترین این مجموعه‏ها عبارت‏اند از: ۱-وسایل تولید پارچه که ادوات و وسایل مربوط به کشت‏ پنبه دانه تا بافت کرباس و زیلو و قالی را نشان می‏دهد.این وسایل‏ تشکیل شده است از:میخ برای کشت پنبه دانه،چرخ دونه بری‏ مخصوص جدا کردن پنبه دانه از پنبه،کمان و سایر وسایل حلاجی، چرخ‏های ریسی(مخصوص تبدیل پنبه به نخ)ماسوره ورکنی‏ (مخصوص پیچیدن نخ روی ماسوره)،منجنیق جهت تهیه تار کرباس،دستگاه کرباس بافی،دستگاه‏های زیلو و قالی بافی،چرخ‏ طناب تابی،وسایل نقش زنی روی پارچه،وسایل خیاطی،نمونه لباس‏های دوخته شده از کرباس و… ۲-مراحل کشت گندم تا تهیه نان، شامل:وسایل کشت گندم،تشت یا ساعت‏ آبی جهت اندازه گیری زمان آب یاری،وسایل‏ چیدن و حرس کردن گندم را خرد می‏کردند،وسایل جداکننده کاه از گندم،تپو یا سیلو جهت نگه داری گندم،دستاس یا آسیاب دستی،تنور محلی و وسایل مربوط به‏ پخت نان و… ۳-یک نمونه تخت روی حوض که معمولا در خانه اشراف‏ اردکان وجود داشته است هم راه با کلیه وسایل موجود اعم از سفره‏ غذا را ظروف مربوطه،آفتابه و سلفچه(لگن)،وسایل چای خوری، خیک جهت نگه داری دوغ،قلیان و…. ۴-وسایل آهن‏گر شامل دم،کوره،سندان،چکش و تعدادی‏ از وسایل ساخته شده توسط آهن‏گران اردکانی مانند انواع گل میخ، منقل،رکاب،زنجیر،قفل و کلید و… ۵-وسایل درودگری شامل انواع اره،رنده،مته و چرخ مته‏ تیز کنی همراه با نمونه‏های درب و پنجره‏های ساخته شده از قرن نهم‏ به بعد. وسایلی که به غیر مجموعه در موزه نگه‏داری می‏شود عبارت است از:وسایل پوست کنی پسته،دنگ مخصوص پوست کنی کنجد، انواع بیل مخصوص کشت و کندن روناس،انواع ترازو اعم از پوستی،فلزی،پارچه‏ای،انواع چراغ شامل چراغ‏های پیه سوز، لامپا،فانوس،زنبوری،پریموس و نشان دادن طرز استفاده از آن‏ها،انواع سماور ذغالی کوچک و بزرگ،انواع کتری و قوری‏های‏ مسی و برنجی از قرن ۱۲ به بعد،چراغ دوچرخه پایی که سوخت آن‏ به وسیله کاربیت تأمین می‏شده است،انواع ظروف سفالی لعابی که‏ اکثر آن مربوط به یک قرن قبل می‏باشند،قالب‏های قند سفالی، ظروف روغن دان اعم از سفالی،چدنی و کدویی،منقل‏های ساخت‏ اردکان به شکل‏ها و اندازه‏های مختلف که قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به سال ۱۲۰۵ قمری می‏باشد،انواع دیگ سنگ،دیزی،انواع‏ بخاری‏های زغالی کوچک و بزرگ،کوزه‏های آب،دوره‏های لعابی‏ و سفالی،انواع خمره،تپو،ظروف مسی کوچک و بزرگ مانند گلدان کوچک،دارودان،مشربه‏های بزرگ و کوچک،انواع وسایل‏ دست ساز و هم‏چنین کفش،کلاه و سایر وسایل زندگی،اخیرا نیز با استفاده از تندیس شتر،چه گونگی مسافرت با شتر و با استفاده از تندیس گاو و گردون نحوه خرد کردن گندم به نمایش گذاشته شده‏ است و امید است در آینده با به کار گیری تندیس‏های بیشتر چه گونگی‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود) استفاده از سایر وسایل موجود را نیز به مردم‏ بنمایانیم. بخش ایران‏شناسی میراث فرهنگی گران بهاترین یادگار گذشتگان است و در حال حاضر حفظ و حراست از آن‏ها بر آحاد مردم لازم و واجب‏ است.با توجه به این‏که اکثر این یادگارهای‏ گران بها به علت بی‏توجهی مردم در حال‏ نابودی می‏باشد و یا غارت گران اشیاء عتیقه‏ آن‏ها را از کشور خارج ساخته و به قیمت‏های گزافی می‏فروشند یا توسط دولت‏های استعمارگر به موزه‏های معروف دنیا منتقل می‏کنند (امروز بیش از دو سوم اشیاء ارزش‏مند موزه‏های جهان متعلق به‏ ایران می‏باشد)به همین جهت برای حفظ و حراست از آن‏ها سعی‏ شد تا حد امکان نسبت به جمع‏آوری آن‏ها در موزه اقدام شود.این‏ امر سبب شد بسیاری از اشیاء قدیمی و ارزش‏مندی که تاکنون‏ ناشناخته مانده بود و در جاهای مختلف قرار داشت و در حال از بین‏ رفتن بود کشف و به موزه منتقل شود.این امر علاوه بر حفظ و حراست از اشیاء ارزش‏مند باعث آشنایی نسل امروز با نسل گذشته‏ می‏شود و هم‏چنین از نظر فرهنگی و آموزشی سهم بزرگی را بر عهده‏ دارد،زیرا حامل پیام نسل‏های گذشته به نسل امروز یا به عبارتی‏ معبر انتقال تجربه‏های گذشتگان به آیندگان است.لذا با عنایت‏ به موارد فوق این بخش از موزه تأسیس شد و هم‏چنان در حال‏ گسترش می‏باشد.امید است با توکل به خدای متعال و عنایت‏ مسئولان و هم کاری و هم راهی مردم علاقه‏مند روزبه‏روز این بخش‏ غنی‏تر و پر بارتر شود. وضعیت بخش ایران‏شناسی در حال حاضر این بخش شامل اشیاء عتیقه از دوران ساسانی تا قرن اخیر می‏باشد و قدیمی‏ترین آن‏ها مجسمه‏ای است از گل رس مربوط به‏ دوره ساسانی.در قسمت سنگ نوشته‏ها نیز سنگ‏های وقف نامه، شومینه و غیره وجود دارد که قدیمی‏ترین آن‏ها مربوط به اواسط قرن‏ ششم هجری قمری است.جمع‏آوری این سنگ نوشته‏ها یکی از اقدامات اساسی و مهم در این بخش محسوب می‏شود.هم‏چنین‏ اشیاء قدیمی و ارزش‏مند دیگر این قسمت عبارت است از: زیلوهای مسجد جامع که قدیمی‏ترین آن متعلق به ۱۰۱۶ هجری‏ قمری می‏باشد،تبر زین دراویش متعلق به سال ۹۰۵ قمری، سکه‏های دوران سلطان ابو سعید بهادر خان(۷۳۵-۷۱۵ هـ-)که در مسجد جامع عقدا به دست آمده است،جام چهل کلام متعلق به اوایل‏ دوره صفوی،کشکول و قندیل‏های مسی و کتیبه چوبی متعلق به‏ اوایل قرن یازدهم،سکه دوره صفوی که از مسجد زردگ به دست آمده است، سکه‏های نقره و طلای دوره قاجار و اوایل دوره‏ رضا خانی،انواع شمشیر،خنجر،قمه،قداره،چاقو،زنجیره‏های‏ دست ساز اردکان و غیره،ماکت بافت قدیم اردکان که این شهر را در قرن یازدهم نشان می‏دهد،ماکت مسجد زردگ همراه با تعداد زیادی عکس از مراسم تاریخی و بناهای قدیمی اردکان و صدها قلم‏ اشیاء ارزش‏مند دیگر. بخش جانورشناسی بدون شک دیدار از طبیعت و مخصوصا مشاهده حیوانات‏ وحشی و شگفت‏انگیز برای عموم مردم لذت بخش و تحسین برانگیز است و هرکسی به اندازه دانش خود از دیدار آن‏ها استفاده می‏کند اما به علت گستردگی طبیعت امکان دست رسی و مشاده نزدیک‏ حیوانات وحشی و پرندگان برای همه میسر نیست و نگه داری آن‏ها به صورت تاکسی درمی در موزه‏های طبیعی نگه داری کرد.از آن‏جا که اردکان تاکنون فاقد چنین موزه‏ای بود و دانش آموزان و دانش‏پژوهان اردکانی برای مشاهده چنین موزه‏ای بود و دانش آموزان و دانش‏پژوهان اردکانی برای مشاهده چنین موزه‏هایی می‏بایست‏ فرسنگ‏ها راه بپیمایند و از طرف دیگر حیوانات عجیب الخلقه‏ای‏ که در منطقه متولد می‏شدند به علت نبودن امکانات مناسب برای‏ نگه داری آن‏ها طبق یک سنت غلط بلافاصله معدوم می‏شوند و هم‏چنین نزدیکی باتلاق گاو خونی به اردکان و عبور هزاران پرنده‏ مهاجر از این منطقه و از میان رفتن تعدادی از آن‏ها در بین راه و عدم‏ وجود مکانی برای حفظ و شناسایی و نگه داری آن‏ها باعث شد تا این بخش از موزه علی رغم این‏که هیچ تناسبی با موزه مردم‏شناسی‏ ندارد دایر شود. تاریخچه ایجاد دو بخش جانورشناسی و گیاه‏شناسی امری بود که از آغاز مد نظر بود اما عدم امکانات کافی باعث شد تا با اندکی تأخیر صورت‏ پذیرد. بخش جانورشناسی ابتدا از یک پرنده کوچک به نام چنگر که بر اثر تصادفات با یک موتور سوار جان باخته بود شروع شد و به زودی‏ به صورت یکی از جذاب‏ترین و پر خاطره‏ترین بخش‏های موزه در آمد و با اعلان نیاز این بخش از موزه به حیوانات نادر و کم‏یاب مردم‏ علاقه‏مند به محض دست رسی به حیواناتی کم یاب از مسئولان‏ می‏خواستند که جهت تحویل گرفتن آن به نقاط مختلف مراجعه‏ کنند.انتقال حیوانات زنده دردسرهای بزرگی برای دست اندرکاران‏ در برداشت و خاطرات جالب و شنیدنی آن‏ها هیچ‏گاه فراموش نمی‏ شود.از همه جالب‏تر فرار یک قلاده گرگ بود که در یک قفس آهنی‏ نگه‏داری می‏شد و با بیرون رفتن از پنجره‏ای به عرض ۸ سانتی متر موجی از شگفتی و وحشت را در میان مردم ایجاد کرد. بخش گیاه‏شناسی یا هر باریوم نیز ابتدا به صورت غیر علمی اما با کمیت قابل توجه توسط دانشجویان مرکز تربیت معلم فراهم شد و انواع گیاهان بومی منطقه از نقاط مختلف استان یزد جمع‏آوری شد و به صورت خشک در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.ولی‏ بعدا تغییراتی در این بخش به عمل آمد و سعی شد تا حد امکان به‏ روش علمی این کار انجام گیرد تا بازدهی بیشتری داشته باشد. بخش جانورشناسی در حال حاضر این بخش در حال حاضر یکی از زیباترین بخش‏های موزه‏ محسوب می‏شود.وجود حیوانات مختلف تاکسی درمی شده و در کنار آن‏ها بعضی از حیوانات زنده موجب شده است تا علاقه‏مندان‏ زیادی را به خود جلب کند و مردم علاقه‏مند نیز هر روز با اهدای‏ حیوان جدیدی به غنای این بخش کمک فراوانی می‏کنند.اغلب‏ حیواناتی که در این بخش نگه داری می‏شوند از حیوانات بومی منطقه‏ می‏باشند مانند انواع عقاب،باز،شاهین،کبک،سارکپه،جغد، کلاغ،هدهد،زنبور خوار،تیهو،سیخول،سگتول،روباه، گرگ،جوجه تیغی،بزمجه،اره دم،مار.بعضی نیز از پرندگان‏ مهاجری هستند که معمولا از نزدیکی باتلاق گاو خونی عبور می‏کرده‏اند مانند درنا،پلیکان،انواع حواصیل،سر سبز و…. علاوه بر این‏ها بعضی از حیواناتی هم که بومی منطقه نیستند مانند فک،گربه وحشی و…ناگزیر از شهرهای شمالی تأمین شده است. هم‏چنین حیوانات زنده موجود در موزه عبارت‏اند از انواع مارهای‏ سمی منطقه،بزمجه،عقاب،طوطی،انواع فاخته،کبوتر،فینچ، مرغ عشق،مرغ یک پا خروسی که به صورت ایستاده راه می‏رود و سایر پرندگانی که امکان نگه داری آن‏ها وجود داشته است. بخش گیاه‏شناسی(هرباریوم) کویر هم چون دریا است و انواع گونه‏های حیوانی و گیاهی در آن وجود دارد و بررسی و دست رسی به آن‏ها نیاز به پیمودن‏ فرسنگ‏ها راه تحمل سختی‏های فراوان است و متأسفانه تاکنون‏ در استان یزد محلی برای جمع‏آوری و نمایش تیره‏های مختلف‏ گیاهان کویری برای عموم مردم وجود ندارد.(هرباریوم)تشکیل‏ شده در مؤسسات آموزش عالی نیز مختص دانشجویان همان‏ مؤسسات می‏باشد و دست رسی همگان به آن‏ها امکان پذیر نیست. از آن‏جا که به مجرد بیان نام کویر این نکته تداعی می‏شود که کویر منطقه‏ای است خشک و سخت و عاری از هرگونه گیاه و سبزه،لذا تأسیس چنین بخشی می‏تواند علاوه بر این‏که محققان و دانش‏پژوهان‏ را در حیطه کاری یاری دهد افراد عادی را نیز از این اندیشه نادرست‏ بری سازد و نشان دهد که کویر علی رغم عوامل طبیعی نامناسب از نعمت‏های فراوانی بر خوردار است و صدها نوع گیاه وحشی خودرو در آن‏ وجود دارد که بخشی مهم از زندگی اقتصادی مردم منطقه را زیر پوشش دارد،مانند:زیره،تدور،اسفرزه،انغوره،کتیرا، اسفند،آویشن،بادام کوهی و…که اغلب به کشورهای هم جوار صادر می‏شود و هم‏چنین وجود گیاهانی که برای تعلیف دام و شتر به کار می‏رود و موجب پرورش هزاران نفر شتر می‏شود که به‏طور آزاد در حال چرا می‏باشند و خوراک آن‏ها از همین گیاهان کویری‏ تأمین می‏شود.هم‏چنین وجود بعضی گل‏های زیبای کویری که‏ بسیار جذاب و دل پذیر می‏باشند.عوامل فوق ایجاد بخش‏ گیاه‏شناسی را در کنار موزه مردم‏شناسی،کاری ارزش‏مند جلوه‏ می‏دهد و امید است در آینده نزدیک با به کار گرفتن روش‏های علمی‏ و خشک کردن گیاهان آن‏طور که لازمه چنین مجموعه‏هایی می‏باشد اقدام لازم به عمل آید. در حال حاضر در این بخش صدها گونه گیاهان وحشی و بومی‏ منطقه که به‏طور علمی و غیر علمی،جمع‏آوری و خشک شده است‏ وجود دارد که مورد توجه بازدیدکنندگان و محققان می‏باشد. بخش فرهنگی اردکان از دیر باز محل زندگی علما و دانش‏مندان و مهد علم و ادب و دانش بوده است و به همین دلیل صاحب جامع مفیدی در قرن‏ یازدهم می‏نویسد: «این قصبه شریفه از قدیم الایام محل توطن فضلا و علما و حکما و منجمین و دانش‏مندان بوده و هست و در میان اصحاب هوش‏ به یونان کوچک اشتهار دارد.» لذا به منظور حفظ آثار علما و دانش‏مندان و آشنایی نسل جدید با آن‏ها این بخش دایر شد و سعی شده است که در حد امکان‏ کتاب‏های خطی و چاپی علما و نویسندگان اردکانی در گذشته و حال جمع‏آوری شود.کتب خطی موجود عبارت‏اند از قرآن به‏ خطهای مختلف،کتب فقهی،طبی،ادعیه،وقف نامه‏ها، صداق نامه‏ها و اسناد تاریخی و دفاتر بعضی از ادارات،به خصوص‏ سند ارزش‏مند تعمیرات مسجد جامع متعلق به سال ۱۲۵۰ قمری که‏ در آن نرخ دست مزد کارگر و بنا و بعضی اقلام دیگر ذکر شده‏ است و هم‏چنین حزب‏های قرآن متعلق به مساجد اردکان مربوط به‏ دوره‏های مختلف،کتاب‏های چاپی علمای معاصر،دفاتر اشعار بعضی از شعرای اردکان،عکس‏های علما و بزرگان اردکانی، و لوازمی که به نحوی مربوط به وضعیت فرهنگی می‏باشد مانند اولین‏ دستگاه بلند گویی که به اردکان وارد شد،گرامافن،دوربین عکاسی‏ قدیمی،تلفن‏های هندلی،رادیوهای قدیمی و غیره. بازدید از این غرفه علاوه بر جذابیت خاص خخودش این واقعیت‏ را به اثبات می‏رساند که اردکان در طول تاریخ همواره مرکزی برای‏ علما و دانش‏مندان و مأمنی برای فرهیختگان بوده و هست. دیروز: مزد دست بنا درجه یک-یک ریال و پنج شاهی شیرینی آلوچه‏ای یک کیلو-یک ریال امروز: مزد دست بنا درجه یک… شیرینی آلوچه‏ای یک کیلو… گزارشی از وضعیت قیمت‏ها در ۱۶۵ سال قبل در سال ۱۲۵۰ قمری توسط مرحوم حاج احمد تبارکی مسجد جامع اردکان تعمیر شده و پسر ایشان کلیه مخارج مربوطه را در طوماری ثبت کرده است.این طومار اخیرا توسط حاج سید محمد حسینی پور«صباغ»به این جانب تحویل شده است.خلاصه آن‏ به شرح ذیل می‏باشد.توضیح این‏که این طومار قرار است پس از مرمت،در موزه مردم‏شناسی اردکان نگه‏داری شود.در این‏جا لازم‏ میداننم از جناب آقای حسینی پور و دیگر کسانی که تاکنون این طومار را نگه داشته‏اند تشکر و سپاس گزاری کنم. قیمت‏ها: ۱-خشت خام تحویل مسجد هر ۱۰۰۰ عدد ۵/۴ ریال. ۲-خشت کلوخین تحویل مسجد هر ۱۰۰۰ عدد۸۵/۲ ریال. ۳-گچ برای پوشش هر تن ۵ ریال. ۴-انار ۲۷ کیلو ۱ ریال. ۵-هیزم ۵۴۰ کیلو ۱۰ ریال. ۶-صابون ۱ کیلو ۱ ریال. ۷-تنباکو ۵/۱ کیلو ۴ ریال. ۸-مزد دست بنا درجه یک-یک ریال و پنج شاهی«هر بیست شاهی یک ریال بوده است». ۹-کارگر ماهر ۱۱ شاهی-کارگر نیمه ماهر ۷ شاهی. ۱۰-جمع مزد دست ۱۳ نفر بنا و کارگر ۵ ریال و نه شاهی. ۱۱-اجرت حفر یک حلقه چاه ۵ ریال و نه شاهی. ۱۲-تغار برای حمل گل ۱۰ عدد ۲ ریال. ۱۳-یک کارگر با گاو در صورتی که ۳۵ واله گل حمل کرده‏ باشد،یک ریال و یک شاهی. ۱۴-ساز و«طنابی که از لیف خرما ساخته می‏شده»هر عدد ۵/۴ شاهی. ۱۵-توبره چوبی یک عدد ۲ ریال و ۱۷ شاهی. ۱۶-توبره چوبی ۲ ریال و ۱۷ شاهی. ۱۷-شیرینی«آلوچه‏ای»یک کیلو ۱ ریال. جمع کل تعمیرات ۱۳۵ تومان و ۷ ریال و ۱۵ شاهی. قسمتی از طومار مربوط به تعمیر مسجد جامع در سال ۱۲۵۰ موجود در موزه.

منبع : صداو سیمای یزد