رشته کوه آتشفشانی خاموش سبلان (ساوالان) به طول ۶۰ کیلومتر در جهت شرقی ـ غربی تا کوه‌های قوشاداغ هریس امتداد دارد.
در منتهی‌الیه غرب این رشته کوه روستایی به نام «اسماعیل کندی» واقع است.
این روستا از جنوب به روستاهای: «توپراق لی» و «جنگل»، از شمال غرب به روستای «قانقال لو» و از جنوب غرب به روستای «قوملی» محدود می‌شود.
اسماعیل کندی از شهر هریس ۱۶ کیلومتر فاصله دارد.
بعد از شهر هریس با فاصله ۱۰کیلومتری، روستای تاریخی «خانقاه» قرار دارد.
از آنجا یک جاده خاکی به «اینچه کندی» ـ سه راهی «یاغلی» (سوناجی) کشیده شده است و یک جاده خاکی دیگر از خانقاه به ییلاق یاغلی منتهی می‌شود. کوهنوردان و طبیعت دوستان می‌توانند با طی ۵/۱ کیلومتر جاده آسفالته خانقاه ـ هیق از محور هیق ـ اوکوزداغی خود را به ییلاق آلان رسانده و از آنجا نیز از طریق راه «آلان یوردی» به سه راهی «یاغلی» برسند.
ناگفته نماند که این محورها در سه راهی «یاغلی» تلاقی پیدا می‌کنند.
از این سه راهی می‌توان به طرف شرق رفت و بعد از عبور از روستای قوملی و رودخانه همیشه جاری و پرخروش شیرران، وارد روستای اسماعیل کندی شد.
* محوطه‌ای اعجاب‌انگیز
قلعه‌ای که پیش از انقلاب در محل با نام «قیزیل لی چشمه» یا «قوشا حووض لار» یا «میس لی قالاسی» شناخته می‌شد، دو دهه است که «حووض لی قالا» خوانده می‌شود.
تپه‌های بلند سنگی با دیواره‌های شیبدار نزدیک به خط عمود با نخستین نگاه انسان را به گذشته‌های بسیار دور می‌برد.
قلعه حووض لی که با وسعتی بیش از ۱۵ هکتار از بخش‌های مسکونی، گورستان، برج‌های دیده‌بانی و ارگ تشکیل شده و رازآلود در زیر خاک مدفون است، یکی از بزرگترین و گسترده‌ترین قلعههای تاریخی آذربایجان شرقی است.
به نظر می‌رسد که تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع جنوب غرب آن در کنار رودخانه واقع بوده که راهرو کنده شده بر یال سنگی کوه با پلکان ۳۸ پله‌ای موجود که در معرض فرسایش باد و باران بوده‌اند، دلالت بر آن دارد.
از این ناحیه، قلعه بر رودخانه خروشان مشرف است. تهیه آب برای شستشو و غیره از این نقطه با انتقال دستی آن به داخل قلعه متصور است.
ییلاق «مدن علی» بهترین شرایط را در داخل سایت برای چرای احشام و تامین غذای سپاهیان فراهم آورده است.
از سمت روستای توپراق لی موانع طبیعی صعب‌العبور همانند صخره‌های تیز، حصار دفاعی مستحکمی برای قلعه‌نشینان ایجاد کرده است.
آن قسمت ارگ که در جنوب شرق اسماعیل کندی واقع است، از دامنه خود ۳۰۰ متر ارتفاع دارد.
بیش از ۳۰سال پیش متاسفانه گنجینه بزرگ تاریخی این مکان در یک حفاری غیرمجاز به یغما برده شد.
در چهار جهت ارگ، آثار قلعههای دیگری به چشم می‌خورد که روی هم رفته یک چیز را روشن می‌سازند: قلاع نظامی مستحکم و استوار این سایت، قرارگاه فرماندهی و محل نگهداری اسناد و خزاین بوده است.
قدمت قلعه به نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد البته آثاری از قرون ۶ و ۷ هجری قمری نیز در این محوطه خودنمایی می‌کند.
*آبراهه‌ها، حوضچه‌ها و پله‌ها
علاوه بر منافذی كه در بدنه سنگ‌ها ایجاد شده‌اند آبراهه‌ها یا نهرآب‌هایی دیده می‌شوند كه نزولات آسمانی از برف و باران گرفته تا تگرگ و حتی شبنم را به حوضچه‌های آب هدایت می‌كنند.
سند زیبا و قاطع این سخن؛ حوضچه كاملاً هندسی كنده شده بر بدنه سنگی كوه آنهم در لبه پرتگاه در فضای ارگ است. عمق این حوضچه سنگی ۳متر و ابعادش ۵/۲×۲متر است.
۱۲ پله كنده شده بر گرده ماهی بدنه سنگی كوه كه به حوضچه می‌رسد در دو جهت غربی و شمالی تعبیه شده است.
این پله‌ها به سطح فوقانی صخره ختم می‌شوند كه ناوی كنده شده دارد.
واضح است كه نزولات آسمانی از اطراف به این ناو هدایت شده و از آنجا به حوضچه ذخیره آب سرازیر می‌شوند.
علاوه بر وجود آبشارها كه در فصول بارانی تنوع خاصی به محوطه باستانی حووض‌لی می‌دهد، چشمه‌های آب نیز بر امنیت قلعه می‌افزاید تا قلعه‌نشینان از آنها سیراب شوند.
قلعه حووض‌لی سال۸۵ با شماره ۱۶۳۶۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
منبع: سیری در ایران