آرامگاه منور حضرت آخوند نوائی در جنوب غربی شهر خوی با دو مناره كاشی‎كاری شده و طاق و گنبدی طلایی رنگ و نمای منظری كاشی‎كاری در ابتدای بلوار شیخ نوائی قرار دارد.

این بقعه با یك ضریح بسیار زیبا و قلم كاری شده با نقش آیات الهی و گل و بوته كه در اطراف این تربت مقدس قبور متبركه علماء و برزگان شهرستان خوی آرام گرفته اند و این بنا با مساحتی ۲۰۰۰ متر و مربع با امكاناتی شامل مسجد، حسینه، زائرسرا، آشپزخانه، وضوخانه و سرویس بهداشتی زنانه و مردانه و سایر امكانات رفاهی را دارا می باشد و تقریباً اكثر مراسمات مذهبی و فرهنگی در سطح شهرستان بنا به موقعیتی كه دارد در این مكان برگزار می گردد و به عنوان یكی از قطب های فرهنگی و گردشگری مذهبی خوی محسوب میشود و عزاداری و اجتماع با شكوه اربعین حسینی كه همه ساله در میدان شیخ نوائی با انعكاس ملی برگزار می گردد، از بركات این آستان مقدس می باشد.

مرحوم حاج ملا زین العابدین نوائی معروف شیخ نوائی در سال ۱۱۷۹ ه.ق برابر ۱۱۴۴ ه.ش در روستای نوایی از توابع شهرستان خوی مقارن با حكومت كریم خان زند در ایران و حاكمیت احمد خان دنبلی در خوی چشم به جهان گشود. آخوند نوایی تحصیل علم و دانش را همراه باسیر و سلوك معنوی و تهذیب نفس در زادگاهش آغاز و پس از آن راهی حوزه علمیه اصفهان گردید و در محضر استادان و بزرگان آن شهر به شاگردی نشست و بعد از تحصیل معارف الهی و فقه آل محمد(ص) به زادگاه خویش مراجعت و مشغول تربیت نفوس مستعده گردید و پس عمری تلاش در راه كمال و معارف اهل بیت در ۱۷ربیع الاول ۱۲۵۹ه.ق در سن هشتاد سالگی مقارن با حكومت محمد شاه قاجار به رحمت ابدی پیوست.

پیكر پاك وی با تجلیل و احترام مردم و علمای خوی تشییع و در قبرستان شهانق مشهور به ((قبرستان قوچلو)) سپرده شد. لازم به توضیح است که قبرستان قوچلوی شهانق در آن زمانها یكی از بزرگترین قبرستان های شهر خوی محسوب می شد كه كمی بالاتر از هنرستان شهید رجایی شروع و دبیرستان صدیقه كبری و دبستان ۹دی و هلال احمر را در بر میگیرد تا مرقد مطهر شیخ نوایی ادامه داشت كه قبور بسیاری از علماء و صلحا به همراه ۵۰ شهید ژاندارمری (مربوط به وقایع سالهای ۱۳۰۰ شهرستان خوی كه در دفاع از این شهرستان به شهادت نائل شده اند در این قبرستان دفن شده اند) و بقعه حاج شیخ مهدی عرب كه از زهاد زمان بود در جریان توسعه شهری در زمان رژیم پهلوی تخریب و اثری از آنان باقی نماند.

مردم شهرستان خوی كرامات زیادی در حال حیات و ممات مرحوم شیخ نوایی دیده و نقل كرده اند كه معروفترن آنها، مراسم تشییع جنازه آن مرحوم می‎باشد بطوریکه نقل می كنند مرحوم وصیت میكند كه همه اهالی شهر، كوچك و بزرگ در مراسم تشییع جنازه اش شركت و این مراسم از بازار صورت گیرد و چنین هم میشود، در حدود بیست هزار نفر در تشییع جنازه آن مرحوم شركت می كنند در حال مشغول دفن مرحوم زلزله هولناكی در شهر صورت می گیرد كه شهر را با خاك یكسان می كند و كسانی كه در شهر مانده بودند كشته و یا زخمی می شوند. این واقعه جانگداز در تاریخ ۱۷ربیع الاول ۱۲۵۹ه.ق مصادف ۲۸ فروردین ۱۲۲۱ه.ش بوده است.

علت اشتهار مزار شیخ نوایی به نقل از سید محسن هدایت خویی از مرحوم حاج ملاعلی روضه خان با این مضمون چنین نقل می كند: یك نفر از اهالی ماكو هنگام عبور از نزدیك این قبرستان چندین بار با صدای حزن انگیزی این بیت شعر از یكی قبور شنیده می شود.

” دادی به حسن آب و ندادی به حسین از دادن و از ندادنت داد فلك ”

این قضیه را به مردم شهر بازگو می كند و بعد از آن مردم دسته دسته به زیارت قبر این بزرگوار می آمدند. بعد ظهور این كرامت گنبدی بالای مزارش احداث نمودند و سنگ قبری كه در آن مشخصات و تاریخ وفات و تولد در آن كنده كاری شده نصب كردند. سپس به همت عالم فرزانه مرحوم حاج شیخ جابر فاضلی مجددا تجدید بنا می گردد و با گذشت زمان و توجه هر چه بیشتر مردم به آن مزار مبارك، عالم طراز اول شهر، مرحوم حاج شیخ جلیل هنرور به كمك هیات امنا و اهالی شهرستان خوی بنای با شكوهی به بنای قبلی احداث می كنند و در سال ۱۳۷۲این بنا مورد بهره برداری قرار می گیرد.