در كنار آبی رودخانه و بر بلندای تپه‌ای در نزدیكی روستای بالاده در شهرستان كازرون، آتشكده‌ای به نام آتشكده‌ی جره، هنوز هم سرپاست. بی‌گمان نمی‌توان از كنار برخی‌چیزها، ساده، گذشت، یكی از آنها، بناهایی تاریخی همچون آتشكده‌ی جره، است كه به گواهی تاریخ، پیرامون آن، شهری بوده‌است، اما دیگر از آن شهر خبری نیست اما آتشكده هنوز هم برجای است و پا در ركاب تاریخ كرده و ستون به خاك تفدیده‌ی تپه‌ سپرده است.آتشكده‌ی جره را از سنگ و ملات گچ ساخته‌اند و می‌گویند كه این آتشكده یكی از ده‌ آتشكده‌ای است كه به دستور «مهرنرسی»، وزیر بهرام پنجم، ساخته شده است.البته یكی از چیزهای دیگری كه باید درباره‌ی این آتشكده دانست این است كه آتشكده‌ی جره در جایی و در مكانی بنا شده كه از نگاه تاریخی پیشینه‌ای بسیار دارد به‌ویژه در زمان ساسانیان.این آتشكده میان شاپور تا فیروزآباد بنا شده‌است، در گستره‌ای كه آن را می‌توان پایتخت ساسانیان و یا سرآغاز شكل‌گیری ساسانیان به شمار آورد.آتشکده‌ی جره را با سنگ‌های تراش‌خورده و با نمایی محدب به بلندای(:ارتفاع) ١٤ متر، بنا گذاشته‌‌اند. درگاه‌هایی گسترده و سقفی با معماری ویژه دارد كه بی‌گمان از برجستگی‌های این آتشکده است هرچند كه سال‌هاست آتشی در آن، زبانه نمی‌كشد اما شكوهش را باید دید.

آتشکده جره را با سنگ­های تراش خورده و با نمایی محدب بنا نهاده­اند. وجود درگاه­های وسیع و شکل خاص سقف آن نیز از دیگر ویژگی­های خاص معماری آن محسوب می­شود. بسیاری بر این عقیده ­اند که آتشکده جره یکی از چارطاق­های اربعه­ی معروف است که توسط »مهرنارسه« (یکی از قدرتمندترین و متنفذترین شخصیت­ها در میان بزرگان عصر ساسانی) بنا نهاده شده است.طبق مستندات تاریخی مهرنارسه در جره و دشت بارین (برخی معتقدند همان دشت­برم) بناهای متعدد و باشکوهی را برپا کرد و آتشکده­ای را نیز در »آب­روان« که تا چند قرن پس از انقراض ساسانیان هنوز برپا بود، ساخت. همچنین وی در نزدیکی همان منطقه چهار ده دیگر را آباد کرد و در هر کدام از آنها آتشکده­ای را بنا نهاد و یکی را به نام خود (»فرامرزاورخذایا« (خداوندا مرا بالا ببر)) نامید و سه آتشکده­ی دیگر را به نام سه تن از فرزندانش نامگذاری نمود.کارداران« واقع در منطقه­ی فراشبند، »ماگشنسپان« واقع در نزدیکی کازرون و »زروانداذان« در منطقه­ی جره، آتشکده­هایی هستند که مهرنارسه بنا نهاد و بنا بر اعتقاد بسیاری از باستان­شناسان چهارطاقی­های موجود در فراشبند و کازرون و جره همان آتشکده­های این شخص متنفقذ دوران ساسانی هستند.آتشکده جره صرفنظر از کاربرد چهارطاقی به عنوان آتشکده یا هر نام دیگر، سازوکار خاص تقویمی و گاهشماری جالب توجهی دارد. با بررسی و شناخت بهتر این سازوکار به وضوح درمی­یابیم که ساخت چنین بناهایی نشانه­ای است از دانش و علوم دقیق در ایران­باستان، دانشی که در طی هزاران سال به جای آنکه بر آن افزوده شود، از یادها رفته و به فراموشی سپرده شده است.

برای معرفی و شناخت سازوکار ذکر شده در آتشکده جره کازرون ابتدا بایستی مقدمه­ای در خصوص گردش ظاهری خورشید و کاربرد آن برای سنجش زمان و تنظیم تقویم خورشیدی را مرور نمود.برای سنجش آغاز سال و آغاز فصل با استفاده از آتشکده جره بایستی از گوشه­ها و زوایای داخل آن استفاده کنیم. رصد و سنجش سایه­ها در حدود ۲۰دقیقه پس از طلوع خورشید انجام می­شود. چرا ۲۰دقیقه پس از طلوع خورشید و نه دقیقاً بلافاصله پس از طلوع خورشید؟ به این خاطر که هنگام طلوع خورشید، پرتوهای آن بیشترین مسافت را در جو طی می­کند و احتمال اینکه گرد و غبار موجود در جو و در افق و نیز مه صبحگاهی مانع از رسیدن پرتوهای خورشید به آفتاب­سنج­ها شود، بسیار زیاد است. در نتیجه رصد سایه­ها را دقایقی پس از طلوع خورشید انجام می­دادند.پرتوهای خورشید بامدادی در نخستین روز از هر فصل در امتداد خطوط مشخص شده در نقشه می­تابند. (خط­ها مرز میان آفتاب و سایه را نشان می­هند.) بنابراین مطابق نقشه مربوط به پلان آتشکده جره هنگامی که پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر AB واقع شوند و شخص ناظر به گونه­ای بایستد که در فاصله چندمتری از آتشکده و در امتداد خط مذکور بتواند طلوع آفتاب را دقیقاً در فاصله­ی اندک میان زوایای داخلی دو پایه­ی آتشکده مشاهده نماید، شب یلدا پایان یافته و فصل زمستان آغاز می­شود.همچنین اگر پرتوهای بامدادی خورشید در مسیر CD واقع شوند و شخص ناظر به همان شیوه­ی مذکور طلوع آفتاب را این بار از زوایای داخلی دو پایه­ی دیگر مشاهده نماید، می­تواند دریابد که فصل تابستان آغاز شده است.اما نکته­ی حائز اهمیت و حساس دیگر مربوط به رصد کردن طلوع خورشید صبح­گاه پاییز و بهار است که به خصوص در ایران باستان اهمیت ویژه­ای داشته است. چراکه جشن نوروز از برجسته­ترین جشن­های ایرانیان به شمار می­آمده و تعیین زمان دقیق آن حساسیت­های خاص خود را داشته است.

منبع : کویرها وبیابانهای ایران