منطقه حفاظت شده هنگام
منطقه حفاظت شده هنگام
منطقه هنگام از سال ۱۳۷۵ شکار ممنوع اعلام و در سال ۱۳۸۲ به مدت ۵ سال دیگر تمدید گردید. منطقه با وسعت ۳۰۰۰۰ ....


موقعیت منطقه حفاظت شده هنگام روی نقشه آب و هوای گناباد
  • توضیحات
  • نظرات کاربران
  • ارسال نظر

منطقه هنگام از سال ۱۳۷۵ شکار ممنوع اعلام و در سال ۱۳۸۲ به مدت ۵ سال دیگر تمدید گردید. منطقه با وسعت ۳۰۰۰۰ هکتار در شرق شهرستان گناباد واقع شده است

از جمله پوشش گیاهی آن تاغ، بنه، گون، قیچ، درمنه، کلاه میرحسن، اسکنبیل، گز، کلپوره می توان نام برد و حیات وحش آن قوچ و میش، آهو، کل و بز، روباه ، گرگ،کفتار، کاراکال و پرندگان: کبک، تیهو، سار، دلیجه، کوکر، هما، کرکس را نام برد .

موقعیت جغرافیایی

كوه هنگام واقع در ۳۵كیلومتری جنوب شرقی گناباد، در حد واسط عرض های جغرافیاییN3405 تا N3415 و طولهای جغرافیایی E5815 تا E5905 قرار گرفته است. ارتفاع بلندترین نقطه از سطح دریا در كلاته كوه ۱۸۰۰ متر و در كلاته زردوند واقع در مرز شهرستان گناباد با قاین۱۹۴۵ متر می باشد. وسعت آن ۴۱۶كیلومتر مربع است. كوه هنگام از غرب به جاده آسفالته گناباد- قاین، از شرق به دشت گیسور، از جنوب به راه خاكی كبوتر كوه – عباس آباد و از شمال به جاده خاكی چاه پایاب منتهی می گردد.

مشخصات اقلیمی

به دلیل عدم وجود ایستگاه هواشناسی در منطقه مذكور، به منظور بررسی پارامترهای اقلیمی، از آمار و اطلاعات ایستگاه های هواشناسی مجاور و نقشه های ایزوبار سازمان هواشناسی كشور استفاده شده است.

آمار بارندگی ده ساله اخیر (۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ ) ایستگاه سینوپتیك گناباد نشان می دهد، كه حداكثر بارندگی طی سال۱۳۷۱ به میزان ۶/۲۶۰ میلیمتر و حداقل آن طی سال ۱۳۷۸ به میزان ۳/۶۷ میلیمتر و میانگین آن در مدت ۱۰ سال، ۱۵۰ میلیمتر گزارش شده است.حداكثر ریزش نزولات مربوط به ماههای بهمن، اسفند و فروردین می باشد و در سایر ماههای سال بارندگی اندك است .به نحوی كه دوره خشكی منطقه از اردیبهشت ماه شروع و تا آبان ماه ادامه می یابد. با توجه به رابطه گرادیان ارتفاع و بارندگی ( به ازاء هر۱۰۰۰ متر ، ۷۰ میلیمتر) متوسط بارندگی كوه هنگام با لحاظ كردن متوسط ارتفاع منطقه، حدوداً ۱۹۰ میلیمتر برآورد می شود. حد اكثر مطلق درجه حرارت ایستگاه سینوپتیك گناباد ۵/۴۵ درجه سانتیگراد در مرداد ماه سال ۱۳۷۷ و حداقل درجه حرارت مطلق ۲/۱۴- درجه سانتیگراد در دی ماه سال ۱۳۷۱ و متوسط حد اقل درجه حرارت سالیانه ۸/۹- درجه سانتیگراد و متوسط حداكثر درجه حرارت سالیانه ۶/۴۱ درجه سانتیگراد تعیین شده است. سردترین ماههای سال، دی و بهمن و گرم ترین ماههای سال خرداد ، تیر و مرداد می باشد. میزان متوسط حرارت كوه هنگام با توجه به رابطه گرادیان ارتفاع و حرارت ( به ازای هر ۱۰۰ متر افزایش حدود ۷/۰ درجه سانتیگراد كاهش دما ) حدود ۳ درجه سانتیگراد كمتر از محل ایستگاه هواشناسی در گناباد خواهد بود. بنابراین متوسط درجه حرارت سالیانه منطقه كوه هنگام ۱۴ درجه سانتیگراد تخمین زده می شود.

در منطقه مذكور به دلیل بالا بودن درجه حرارت و كاهش نسبی رطوبت و همچنین وزش بادهای موسمی میزان تبخیر بالا است. به علت عدم وجود آمار مربوط به تبخیر، ارقام موجود از نقشه منحنی هم تبخیر ایران كه در سال ۱۳۵۵ توسط وزارت نیرو تهیه شده است استخراج گردید و بر این اساس میزان تبخیر در منطقه، ۲۴۰۰ میلیمتر در سال برآورد می شود.

زمین شناسی، خاك شناسی و پوشش گیاهی

كوه هنگام در واحد اراضی كوههای نسبتاً مرتفع تا مرتفع فرسایش یافته با دره های عمیق متعدد، متشكل از شیل و ماسه سنگ، با شیب ۴۰ تا ۹۰ درصد قرار گرفته است. در برخی نقاط همانند دیوار كمری و كلاته آهنی، بیرون زدگی های آذرین نظیرگرانیت دیده می شود. به علت كوهستانی بودن منطقه و شیب زیاد، خاك تكامل یافته وجود ندارد و دامنه ها غالباً لخت و بدون پوشش خاكی و بعضاً در برخـی از نقاط، خاكـهای خیلی كم عمق سنگریزه دار و غیر یكنواخت Lithic Leptosols وجـود دارد. در دامنـه تپه ها و شیب های متوسط تا كم و جاهایی كه پوشش سنگی وجود ندارد، قشر نازكی از خاك سبك با درصد بالایی از سنگریزه وPH قلیایی وجود دارد كه رویشگاه گیاهان مرتعی با غالبیت درمنهArtemisia.sp و درختان بنه است.

اراضی زراعی و باغی مورد استفاده در قنوات منطقه نیز حاصل جمع آوری آبرفت در بندسارهای كوچك پایین دست قنات موسوم به بندچه است. پس از حفر قنات اراضی حاشیه رودخانه كه معمولا بستر سنگریزه ای دارد انتخاب و با مسدود كردن مسیر رودخانه و احداث خاك ریز سیلاب های بهاره جمع آوری می گردد. با ته نشین شدن گل و لای در دراز مدت خاك آبرفتی ریزدانه و حاصلخیزی بدست می آید كه در آن زراعت و باغداری می كنند. بدین ترتیب با توسعه و تكمیل بندچه ها صحرا یا مزرعه قنات ایجاد می شود. محصولات عمده زراعی و باغی كشاورزان منطقه شامل:گندم، جو، ارزن، جالیز، انار، توت، انجیر، زردآلو و بادام می باشد.

از نظر پوشش گیاهی نیز منطقه عمدتاً دارای پوشش مناطق خشك با غالبیت درمنه و بنه می باشد كه گیاهان همراه آن عبارتند از: پرند، افدرا، لاله، انجیر كوهی، خنجوك، انواع یكساله ها، خار شتر، اسپند، كوزینیا، دوای شیخ علی، زیره كوهی، زلف پیرزن و آویشن ۳- پیشینه تاریخی جنگل بنه كوه هنگام :

كوه هنگام منطقه ییلاقی دامداران روستای استاد است. این روستا در ۳۵ كیلومتری گناباد در غرب جاده گناباد – قاین و خارج از محدوده كوه هنگام واقع است. با توجه به پیشه اصلی مردم منطقه كه دامداری می باشد، از چاههای مالداری و قنوات موجود به عنوان آبشخور دامها استفاده می شود. دامداران در نیمه اول سال به منظور استفاده از مراتع كوه هنگام به این منطقه كوچ كرده و در فصل سرما به روستا مراجعت می نمایند.

در گذشته نه چندان دور در بیشتر مناطق شهرستان گناباد جنگل های طبیعی بنه وجود داشته كه آثار آن به صورت تك درخت بخصوص در ارتفاعات جنوب و جنوب شرقی شهرستان هنوز یافت می شود. در ابتدای قرن بیستم با افزایش جمعیت و نیاز به سوخت، قلع و قمع درختان بنه شدت بیشتری به خود گرفت و در اكثر نقاط تقریباً نابود شد. بجز در مناطق خاصی به دلایل مشخص، كه ازآن جمله می توان مسائل مذهبی و مالكیت شخصی را بیان كرد. دلیل بقای قسمتی از جنگل بنه كوه هنگام مشهور به سیاه دره نیز وجود قنات سیاه دره است كه مالكین قنات در زمانی كه تجارت زغال بنه رونق داشته مانع هجوم مردم جهت تهیه زغال به منطقه شده اند و به همین دلیل جنگل طبیعی بنه سیاه دره تا به امروز دست نخورده باقی مانده است. حدود ۳۰ رشته قنات و چشمه اهالی استاد در كوه هنگام، حد واسط كبوتر كوه در غرب و سیاه دره در شرق وجود دارد كه البته غالباً آبادی ها فاقد سكنه بوده و اكثراً كم آب، تخریب شده یا در حال تخریب هستند.

بنا به گفته ریش سفیدان پوشش درختان بنه در اواخر قرن نوزدهم بقدری انبوه و متراكم بوده كه عابرین مسافت كبوتر كوه تا سیاه دره را زیر چتر و سایه درختان بنه طی می نموده اند. نیاز به سوخت و زغال به دلیل افزایش چشمگیر جمعیت در ۱۰۰ سال گذشته، باعث هجوم مردم به جنگل های بنه كوه هنگام شده و علاوه بر قطع بی رویه درختـان، فشار بیش از حـد دام نیز مانـع رشد و نمو نهال های جوان شده و در واقع جنگل تخریب و بجز در معدودی از نقاط به كلی نابود گردیده است. آثار بجا مانده ازكوره های زغال موجود در منطقه نیز شاهدی بر این مدعا است.از كوره های مذكور گاهی اوقات در ذوب فلزات نیز استفاده می شده است.

مؤلف تاریخ و جغرافیای گناباد در كتاب خود در مورد پوشش گیاهی منطقه گناباد می نویسد: » انتهای كوه هنگام معروف به سیاه دره بوده كه به واسطه وجود اشجار كوهی و درخت بنه زیاد از دور سیاه نشان داده می شده، از این رو بدین نام موسوم گردیده، ولی در این زمان همه آنها از بین رفته و مردم در گذشته برای مصرف سوخت خود و تهیه زغال از آنها استفاده می نموده اند «.

وضعیت كنونی منطقه

وسعت جنگل های طبیعی شهرستان گناباد ۵/۶۶۷ كیلومتر مربع است كه ۴/۷ درصد از عرصه های منابع طبیعی شهرستان و ۹/۵ درصد از جنگل های استان خراسان را تشكیل می دهد. جنگلل های بنـه و خنجـوك درحـال حاضر ۲۵ درصـد از مساحت جنگل های گناباد با تراكم ۳۰ تا۵۰ اصله در هكتار را شامل می شود كه قسمت اعظم آن در كوه هنگام واقع است. بر اساس تعداد درخت در واحد سطح، كوه هنگام را می توان به دو قسمت تقسیم نمود: سطح نسبتاً زیادی شامل غرب و مركز كوه هنگام، با وسعتی حدود ۳۴۶ كیلومتر مربع به دلایلی كه قبلا عنوان شد جنگل بنه دراین قسمت از بیـن رفته و فقـط در صخره های صعـب الـعبور تك درختـان بنـه مشاهده می شود. در این قسمت زادآوری بنه به وفور مشاهده می شود ولی تراكم بالای دام و چرای مفرط به نهال های جوان اجازه رشد و نمو نداده و اغلب نیز به صورت روزت باقی مانده اند. ( عكس شماره ۱ ) شرق و جنوب شرقی كوه هنگام با وسعتی حدود۷۰ كیلومتر مربع شامل ارتفاعات سیاه دره، چاه آهنی و كلاته كوه به طرف عباس آباد مناطقی هستند كه جنگل بنه از تراكم نسبتاً خوبی برخوردار است. ( عكس شماره ۲ ) زادآوری بنه در این مناطق زیاد و به علت شدت دام كمتر رشد و نمو نهال های جوان بسیار مطلوب است. ( عكس شماره ۳ و ۴ )

علل تخریب جنگل

همان طور كه اشاره شد در ۱۰۰ ساله اخیر، منطقه مذكور با هجوم بهره برداران مواجه بوده كه نتیجه آن قطع بی رویه درختان و صدمات شدید به جنگل بوده است. عامل مهم دیگری كه عرصه را تحت تأثیر خود قرار داده، چرای بیش از حد و مفرط دام می باشد. حیوانات چرا كننده به طرق مختلف روی پوشش گیاهی اثر می گذارند مانند كاهش قدرت گیاه از طریق حذف جوانه انتهایی و فشارهای مكانیكی بر خاك در اثر لگد كوبی، كه این مورد باعث بر هم زدن ساختمان خاك می شود در نتیجه فشار وارده وكاهش میزان تهویه خاك، فعالیت موجودات زنده نیز كاهش یافته و نهایتاً پایین آمدن كیفیت رویشگاه را درپی دارد. از طرف دیگر كاهش نفوذپذیری خاك نسبت به باران باعث تشدید فرسایش سطحی می گردد. عوامل طبیعی مانند خشكسالی های اخیر، بالا رفتن درجه حرارت محیط، سیلاب های فصلی و … نیز احتمالا در این مسئله نقش داشته اند.

اقدامات آینده و ارائه راهكار ها

هدف اصلی در حال حاضر حفاظت و حمایت از جنگل است. یكی از گام های مؤثر در حفظ جنگل، شناسایی عرصه و مشخص كردن تراكم جنگل در تمام سطوح عرصه است. تا زمانی كه ما ندانیم چه داریم و چقدر داریم، هیچگاه نمی توانیم اقدامی در جهت حفظ و بالا بردن كیفیت رویشگاه داشته باشیم. بنابراین لازم است در گام اول طرح جامع جنگلداری، در ارتباط با شناسایی جنگل كوه هنگام تهیه و در آن مواردی چون وسعت دقیق جنگل، تراكم درختان و مطالعاتی از این قبیل صورت گیرد و در مرحله بعدی با هماهنگی بخش اجرا، نسبت به قرق منطقه اقدام نمود. در مسئله قرق باید به نحوی اقدام نمود كه اولاً منافع ساكنان بومی كوه هنگام حفظ شده و تشویق و توجیه گردند كه با قرقبانان همكاری نمایند، ثانیاً مناطقی از كوه هنگام را قرق نمود كه زادآوری در آن بالا و امكان قرق آسان تر است، تا اینكه زودتر به نتیجه برسیم. قرق باید در چند مرحله چندین ساله صورت گیرد تا احیای جنگل برای مسؤلین و مردم ملموس گردد و نهایت همكاری در مراحـل بعـدی قـرق صورت پذیرد. بحـث گیاهان همـراه نیز مسئله ای است كه می تواند مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. هم اكنون از روش هایی كه برای كاهش خسارت دام وجود دارد، گیاهان همراه می باشد كه به عنوان ابزاری برای تسریع تثبیت درختان بنه مطرح می گردد. بطـوری كه حساس ترین مراحـل رویشی بنه كه همان استقرار آن می باشد بیش از پیش به گیاهان محافظ و در نهایت زیر اشكوب آن وابسته است كه در واقع این در پناه قرار گرفتن بنه ها فقط به دلیل شرایط خاص حاكم بر منطقه از نظر چرای دام می باشد. علاوه بر این انجام عملیات بوته كاری و بذر كاری روی خطوط تراز، نیز می تواند در احیای جنگل و افزایش تراكم درختان تاًثیر مثبتی داشته باشد. استقرار بذر در مناطق خشك و نیمه خشك، عمدتاً به دلیل كمبود رطوبت با مشكل مواجه بوده و از جمله بذوری كه سبز شدن آن به سختی امكان پذیر می باشد، بذر بنه است. بویژه در این مناطق كه بعضی اوقات از فروردین و اردیبهشت ماه به بعد بارندگی وجود ندارد.

حیات وحش
قوچ و میش، آهو، کل و بز، روباه ، گرگ،کفتار، کاراکال و پرندگان: کبک، تیهو، سار، دلیجه، کوکر، هما، کرکس
منطقه حفاظت شده هنگام

منطقه حفاظت شده هنگام

منطقه حفاظت شده هنگام

منطقه حفاظت شده هنگام

منبع : کویرها و بیابانهای ایران

منبع: سیری در ایران
نظر شما
کد امنیتی