یكی از مهمترین بناهای پا برجای استان اردبیل كه نقش اساسی در مطالعهی راههای تجاری و ارتباطی منطقه میتواند ایفا نماید، پل منحصر بفرد قیز كورپیسی در بخش فیروزآباد شهرستان كوثر است. این پل عظیم كه بخشهای قابل توجهی از آن سالم باقی مانده بر روی قزل اوزن و در یك محیط طبیعی بسیار زیبا و دیدنی احداث شده است. پل ذکر شده كه در مسیر شاهراه ارتباطی میانه –اردبیل واقع شده؛ امروزه بشدت در معرض تهدید و تخریب, هم از سوی غارتگران میراث فرهنگی و هم در اثر عوامل جوی و محیطی است به خصوص كه در صورت احداث سد در دست مطالعه پیر تقی این پل به زیر آب خواهد رفت.
قیز كورپیسی در ۴ كیلومتری جنوب غرب روستای افشار بخش فیروز شهرستان كوثر از توابع استان اردبیل و در مختصات جغرافیایی و به فاصله خط مستقیم ۳۶ كیلومتری شهر میانه، ۱۵ كیلومتری شهر باستانی فیروزآباد ( امروزه روستایی به همین نام در محل شهر باستانی واقع میباشد ) و ۳۲ كیلومتری پل قیز كورپیسی میانه قرار دارد. قزل اوزن در محدودهی پل، باریك و كم عرض بوده و دارای پیچ و تاب های تند بسیاری است. در این قسمت رود قزل اوزن از میان كوههای مرتفع ودرهای عمیق جریان دارد.
استان اردبیل، شهرستان كوثر، بخش فیروز، روستای افشار ، دره قزل اوزن، قیزكورپوسی۴ كیلومتری جنوب غرب روستای افشار
ـ تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
قیزكورپیسی به معنای پل دختر نام رایجی برای نامیدن پلها در منطقه آذربایجان است مانند قیزكورپیسی میانه، مرند و … در دیگر جاهای ایران نیز از نام دختر برای پلها به كرات استفاده شده مانند پل كرودختر ایلام و لرستان ، پل قلعه داود دختر ایذه، پل دختر دهدشت و… گذشته از پل، بسیاری از قلعه ها نیز در شمال غرب ایران با نام دختر و پسر مانند قیز قالاسی گرمی، اوغلان قالاسی قره داغ و… نامیده شده است. بر اساس باورها و افسانه های رایج در منطقه ساخت چنین پلها و قلعه هایی در ارتباط با دختر و پسری می باشد كه عاشق یكدیگر بوده و فرد عاشق چنین بناهایی را جهت تسهیل در راههای ارتباطی به معشوق و رفاه حال وی ساخته است. همچنین قیزكورپیسی در برخی مكتوبات اداری شهرستان كوثر با نام پل پردهلیس معرفی گردیده است.
پل قیز كورپیسی دارای ۵ پایه نامتقارن با ابعاد و اندازههای مختلف است. عرض پایه ها با توجه به ارتفاع دهانه ها، شیب زمین و به تبع آن حجم آب ورودی به هر كدام از دهانه ها محاسبه و تعیین گردیده است و از شمال شرقی به جنوب غربی پایه های پل عریض تر میشود. به طوریکه اولین پایه از سمت شمال شرقی باریکترین پایه پل به عرض ۲۰۶ متر و بدون موجش کن میباشد. چرا كه سطح آب رودخانه به ندرت و تنها در مواقع طغیانی و فصل پرآب امكان رسیدن به این پایه را دارد. لذا ایجاد موجش كن در پایه اول ضرورتی نداشته است. دومین پایه پل ( از سمت شمال شرقی ) به عرض ۸۶/۲ متر و دارای موجش كن هلالی شكل در جهت مخالف جریان آب رودخانه میباشد. دو پایه ذكر شده فاقد كانه یا كنو در قسمت فوقانی و حدفاصل پایه و روگذر پل هستند. سومین پایه پل به عرض ۴ متر بوده و دارای موجش كن مثلثی شكل در جهت مخالف جریان آب میباشد. بدلیل تخریب تاق دهانه پل در این قسمت، بخشی از قسمتهای فوقانی پایه نیز آسیب دیده است. با این همه آثار وجود كانه بر روی پایه سوم مشهود است. چهارمین پایه، بزرگترین پایهی پل و به عرض ۱۰/۵ متر میباشد. كه دارای دو موجش كن مثلثی شكل در جهت مخالف جریان آب و هلالی شكل در سمت موافق با جریان رودخانه است. با توجه به ابعاد و شكل پایه و موجش كنها این پایه مهمترین پایهی پل محسوب میشود كه وزن تاق بزرگترین دهانه را متحمل شده و دارای یك كانه نیز میباشد. پنجمین پایهی پل با عرض ۳۰/۴ متر دارای یك موجش كن مثلثی شكل در جهت مخالف جریان آب میباشد. بر روی این پایه نیز كانه واقع شده كه سالمترین كانهی پل نیز هست. دو بخش انتهایی قیز كورپیسی كه محل اتصال پل به برجستگیهای اطراف میباشد؛ با اشكال ذوزنقه ای و با مصالح سنگ و ملات آهك ساخته شده است. تمام پایه های پل و موجش كنها با مصالح سنگ سیاه حاصل از برشهای ایجاد شده در بستر سنگی كف رودخانه و ملات آهك احداث گردیده است. بدین صورت كه بخش میانی پایه ها و موجش كنها به صورت لاشه و قلوه سنگ غوطه ور در ملات آهك میباشد و نمایشان با سنگهای سیاه تراش خورده عموماً مكعب مستطیل شكل و به طور منظم ساخته شده ولی كاملاً به همدیگر چفت و بست نشدهاند و به همین سبب درز حداكثر ۲ سانتیمتری مابین سنگهای تراشیده شده با ملات آهك بندكشی گردیده است. در نتیجه گذر زمان و فرسایش حاصل از برخورد آب به پایه ها در برخی قسمتها بندكشی های فوق شسته شده و آسیب دیده است. این آسیبدیدگی ها به خصوص در پایه سوم كه بیشتر از بقیه پایه ها در معرض برخورد آب رودخانه بوده؛ به چشم میخورد. همین عامل یعنی برخورد مداوم آب به این پایه باعث ریخته شدن قسمتهایی از نمای سنگی گردیده و در دورههای بعد اقدام به مرمت این قسمت از پایه با استفاده از مصالح آجر و ملات آهك نمودهاند. پایهی یكم از سمت شمال شرقی و دو بخش ذوزنقه ای شكل, ابتدا و انتهای پل در قسمتهای پی و هم سطح بستر سنگی عریض تر احداث گردیده و با افزایش ارتفاع به صورت پلكانی از عرض شان كاسته شده است. در احداث پایه ها و موجش كنها اصل قرینه سازی رعایت نگردیده و تمام تلاش معمار و سازندگان بناسنگ سیاه و ملات آهك مهمترین مصالح ساخت پل قیز كورپیسی است. در این بنا آجر تنها در تاقزنی و نمای بدنه پل به كار برده شده و با بررسیهایی كه در اطراف محل پل انجام دادیم به آثار كوره آجرپزی برخورد نگردید. سازندگان پل در مواقعی كه نیاز به حجم انبوهی از آجر جهت ساخت پل داشتند؛ اقدام به احداث كورهی آجرپزی در نزدیكی پل مینمودند؛ مانند پل بیستون . اما از آنجا كه در ساخت قیزكورپیسی به طور عمده از سنگهای اطراف پل در پایه ها، بدنه و گذرگاه پل استفاده شده و لذا آجر در مقیاس محدود بكار رفته و به نظر میرسد به جای احداث كوره آجرپزی در محل، معمار آجر مورد نیاز را از شهر باستانی فیروزآباد كه در فاصله ۱۵ كیلومتری پل واقع شده؛ تهیه نموده است.
منبع: سیری در ایران